Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Qupperneq 65

ATHUGASEMDIR UM BREKKUKOTSANNÁL
um séð að það vœri ekki rétt ályktun.
En það sem kom mér til að slá þessu
fram var einmitt sú nærfærna skil-
greining og gagnrýni á íslenzku eðli
sem birtist meðal annars í þeim höf-
uðás verksins sem ég var nú að tala
um, en einnig í fjölmörgum öðrum
atriðum, stórum og smáum.
En enginn skyldi ætla að hinar
kímilegu hliðar málsins komi ekki
líka fram. Kímni Brekkukotsannáls,
sem ég hef þegar minnzt á í sambandi
við mál og stíl, er eitt af því sem setur
glit á bókina. Sú kímni er oftast nær
ákaflega hógvær og þó beinskeytt.
Við þekkjum t. d. öll blaðafyrirsagn-
ir líkar þeim sem standa á bls. 92, um
frægð Garðars Hólms: „íslenskur
saungur í útlöndum; íslensk listfrægð
ytra; íslensk tónlist erlendis; heimur-
inn hlustar á Island; þýðingarmiklir
tónleikar í heimsborg, eða: íslandi
fagnað í stórblaðinu Le Temps“: þær
eru ekki nema ofurlítið færðar í stíl-
inn. Mætti ég líka benda á fyrstu síð-
urnar í sautjánda kapítula, þar verð-
ur kímnin að háði sem er óviðjafnan-
lega margrætt og óhlífið.
Ef við viljum finna siðferðilegan
boðskap í Brekkukotsannál, handan
þeirrar margháttuðu gagnrýni sem ég
hef nú leitazt við að gera nokkra
grein fyrir, — og þrátt fyrir hana, —
þá ber sjálfsagt að leita hans í þeim
anda umburðarlyndis sem streymir
um bókina. Sá umburðarlyndisandi,
sem verður nánast að líta á sem heim-
spekilega afstöðu, kemur einna greini-
legast í ljós í kafla sem ég hef þegar
minnzt á, og ég tel reyndar einhvern
fegursta kafla bókarinnar, í hæð við
allt það stórkostlegasta sem Halldór
hefur áður skrifað, það er sextándi
kapítuli, samtal „eftirlitsmannsins“
og „veraldarsaungvarans“:
Það koma oft til mín ríðandi menn og
fara af baki fyrir utan hjá mér; þeir
eru kanski að leggja uppí lángferð,
kanski líu dagleiðir eða meira. Það
sem ég get gert fyrir þá er að halda í
ístaðið hjá þeim meðan þeir eru að
fara á bak. Ég álít að upphaf vellið-
unar sé fólgið í því að vera ekki að
skifta sér af hvurt aðrir menn œtla.
Mér líður vel að því leyti sem ég tel
sjálfsagt að hjálpa hvurjum og einum
að komast þángað sem hann vill.
Annar kapítuli, sem virðist hafa
hneykslað marga, verður ekki skilinn
nema mikilvægi þessa tema bókarinn-
ar sé haft í huga. Það er kaflinn um
Rakarafrumvarpið. Mönnum kann að
sýnast að þessi kafli sé ekki í neinu
samhengi við annað efni bókarinnar
og gegni þar engu hlutverki. Það er
öðru nær.
Ég get ekki stillt mig um að lýsa
aðdáun minni gagnvart þessari meist-
aralegu skopsýningu á fyrirbæri, sem
væri sjálfsagt ósanngjarnt að kalla
séríslenzkt, en dafnar þó einna
þroskamestu lífi á íslandi. Það er hin
167