Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Blaðsíða 59

ATHUGASEMDIR UM BREKKUKOTSANNÁL
komast, lífræn, enginn vottur vélræns
tilbúnings.
Hún er einnig lífræn í þeirri merk-
ingu að ævi Alfgríms má ekki skoðast
sem einhverskonar yfirnáttúrleg end-
urtekning, samkvæmt forákvörðun og
nauðhyggju, á ævi Garðars Hólms.
Alfgrími er einmitt frjálst að leggja
sinn skilning í „hlutverkið“: Ég skal
aðeins drepa á eitt atriði í þessu sam-
bandi, vegna þess að það er sérstak-
lega mikilvægt. í lok bókarinnar sjá-
um við Alfgrím vera að taka fyrsta
skrefið á ógæfubraut Garðars: hann
er búinn að taka við ávísuninni, selja
sig „menningarhandkurru“ Gúðmún-
sensbúðar. En liann fer ekki lengra,
liann afsalar sér ávísuninni, hann tek-
ur aðra stefnu. Þar af leiðandi er
leyfilegt að vona að Álfgrími muni
takast það sem Garðari Hólm tókst
ekki. Það er von þessarar bókar.
„Hjarðljóðið súngið af hetjutenór,
það er sjálfur hj ákátlegleikinn upp-
málaður,“ stendur í Brekkukotsannál.
En Brekkukotsannáll sjálfur verður
ekki hjákátlegur þrátt fyrir þessa
blöndun hjarðljóðs og hetjukviðu.
Við vitum nú, meðal annars af því
Halldór Kiljan Laxness hefur sagt
okkur það, að engin fegurð er til
nema í skugga sinnar eigin andstæðu.
Ekki heldur fegurð í list. Stórfengleg
list fær okkur oft þeirrar tilfinningar
að listamaðurinn hafi farið þann eina
veg sem fær var, og ef aðeins hefði
skeikað einu striki, einum stafkrók,
þá hefði hann hrapað niður í hið ban-
væna djúp meðalmennskunnar og
smekkleysisins. „L ’art des vers,“ hef-
ur Aragon sagt, „est l’alchimie qui
transforme en beautés les faiblesses.“
Skáldskapurinn er sú gullgerðarlist
sem breytir ófullkomleikunum í feg-
urð.
5. Mikrokosmos = makrokosmos
Margar skáldsögur Halldórs Kilj-
ans Laxness gerast á þröngu sviði,
sumar á mjög þröngu sviði, svo sem
Sjálfstœtt fólk og Ljós heimsins. Þetta
þrönga svið táknar þó alltaf annað
og meira en sjálft sig, það er smá-
mynd stórs sviðs, heils lands, heils
heims, og eins getur tíminn sem sög-
urnar gerast á táknað aldir: Bjartur
í Sumarhúsum og Jón Hreggviðsson
sýnt alla baráttu íslenzkrar þjóðar í
þúsund ár, eins og sagt hefur verið.
Halldór er einn þeirra höfunda sem
þröngva öllum heimi og öllum tíma
inn í bækur sínar: smáheimur þeirra
er jafngildi stórheims: makrokosmos
í mikrokosmos.
Þessu er líkt farið um Brekkukots-
annál og aðrar bækur Halldórs, en
með sérstökum hætti þó. — Ég vænti
að ég sé ekki einn um að hafa veitt
því athygli hvað Reykjavík, „höfuð-
staðurinn okkar tilvonandi“, er ákaf-
lega lítil í Brekkukotsannál og hve líf-
ið sem þar er lifað er samþætt úr fá-
um þráðum. Veit ég vel að sú Reykja-
TÍMARIT MÁLS OC MENNINCAR
161
11