Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Síða 56

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
einu sinni fram á menntastarfi allra
hinna ónefndu forfeöra okkar, á
hinni epísku hefð sem íslenzk þjóð
hefur lifað með, og ekki heldur tala
ég um þá bókmenntalegu stefnuskrá
Halldórs sem ef til vill má lesa út úr
inngangi þessa kafla. En ég hygg að
megi sjá í sjálfum þættinum af Snorra
presti nokkurskonar spegil sem
BreJckukotsannáll speglast í, og þyrfti
engan að furða á því í þessari bók
sem er öll gerð úr speglunum og end-
urspeglunum. Hinn einfaldi gerplu-
stíll þessa þáttar er þá andstæðan sem
teflt er á móti þeirri gerplu nútímans
sem Brekkukotsannáll er, þar sem allt
hlýtur að vera hvikulla og göróttara,
um það er lýkur.
Þegar Garðar Hólm kemur inn í
fimmtánda kapítula hefur tilkoma
hans þegar verið undirbúin, í fimmta
kapítula: Tvœr konur og ein mynd;
við vitum undireins að hann er ekki
nein venjuleg viðbót við sæluheim
Alfgríms. Fyrsta heimkoma Garðars
Hólms er fyrsta heimsókn örlaganna.
Eftir að við höfum lesið hinn óvið-
jafnanlega kapítula (XVI) um gest
og eftirlitsmann býður okkur í grun
að við séum ekki að hlýða á mót-
sagnalausa pastoralsymfóníu heldur
harmsögu. En hljómur örlaganna
þagnar aftur í átjánda kapítula: „Hef
ég nú gleymt konu úr Landbroti útaf
þessum feikna saung við Austurvöll
— sem auðvitað aldrei varð neinn.“
Nei, konan úr Landbroti hafði ekki
gleymzt, og ekki heldur Jón Afi, en
tíminn, „yfirnáttúrlegur og óvinnan-
legur ofjarl als sem er“, er að vísu
héðan af ein af persónum sögunnar,
titill nítjánda kapítula eyðir öllum
efa um það: Morgunn eilífðar; endir.
Garðars þáttur II tekur yfir 23.—
27. kapítula, síðan hefjast aftur minn-
ingarnar, frásagnir af Draummanni
og Chloe, Rakarafrumvarpið, þar inn
á milli er vikið að Blæ. Þrítugasti og
fjórði kapítuli, Þriðja heimkoma
Garðars Hólms: héðan af eru hin tvö
temu bókarinnar sameinuð.
Sögu þessari, sem á ytra borðinu
er skipulagslaus, er þannig haldið
saman hið innra af styrkri grind.
Halldór Kiljan Laxness hefur hér not-
fært sér til hins ýtrasta aðferð sem
snemma sér merki hjá honum, og þó
einkum í /slandsklukkunni og Gerplu,
það er hin kontrapúnktíska aðferð ís-
lendingasagna: að skeyta saman ólíka
þætti, að rjúfa „söguna“ með köflum
sem ekki virðast koma henni við, og
í öðru lagi að hefja söguna með tveim
eða fleiri þráðum sem eru ekki full-
vafðir saman fyrr en undir lokin.
Nú ætla ég að ljóst megi vera orðið
að ,,brotalömin“ á byggingunni og
stílnum, sem við vorum að velta fyrir
okkur áðan, getur ekki talizt galli
bókarinnar. Hún er aðferð hennar.
Hjarðljóð og hetjukviða samtvinnuð.
Harmsagan í ljósi tærrar bernsku;
hamingja bernskunnar í skugga ör-
laganornarinnar. Og nú sjáum við að
158