Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Blaðsíða 52

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
atriðum. Það má ekki taka þessa
greiningu of bókstaflega, ég ætlast
ekki til annars en hún sé hjálpartæki
til bráðabirgða. Það er t. d. miklu
örðugra nú á dögum að draga ná-
kvæm mörk milli slíkra stílflokka
vegna þess að blöndun stíltegunda er
ekki endilega nein ósvinna í augum
nútímarithöfunda, á sama hátt og nú
eru mörkin sem greina að stíl skáld-
skapar og stíl óbundins máls miklu
óvissari heldur en þau voru í latínu,
éða t. d. í íslenzkum fornbókmenntum
þar sem málið sjálft var í rauninni
annað í skáldskap en í óbundnu máli.
En í dag getur skáldskapur stundum
veriö nálægur óbundnu máli, og
óbundið mál hefur tekið mörg lán hjá
Ijóðlistinni.
Með þessum fyrirvara ætla ég sem
sagt að hætta á að segja að stíll
Brekkukotsannáls sé „lágur“ stíll.
Nokkur einkenni hans eru alþýðleiki,
einfaldleiki, yfirbragð daglegs máls.
En það sem mér virðist einkum ein-
kenna þennan stíl er, mér liggur við
að segja, hinn aðalsborni frjálsleiki
hans, sá frjálsleiki er hinn mikli mun-
ur á stíl Brelckukotsannáls og þeim
stíl sem Halldór Kiljan Laxness hefur
skrifað, með margskonar tilbrigðum
þó, að sjálfsögðu, síöan í íslands-
klukkunni. Hinu ber ekki að neita að
Halldór hefur oft skrifað alþýðlegan
stíl áður, þ. e. a. s. í skáldsögum sín-
um milli 1930 og 1940, sérstaklega í
bókunum um Ólaf Kárason. Stíll
Brekkukotsannáls minnir dálítið á stíl
þeirra bóka. En munurinn er athyglis-
verðari en líkingin. Tóntegund
Brekkukotsannáls er miklu lægri; í
bókunum um Ljósvíkinginn er hinn
„lági“ stíll að einhverju leyti tilviljun
háður, en list Brekkukotsannáls bygg-
ist á vísvitaðri notkun þessa stíls. Lík-
ingin við stíl Atómstöðvarinnar er
einnig nokkur, og ef til vill lærdóms-
ríkari, en stíll þeirrar bókar er miklu
stuttaralegri, hraðari heldur en stíll
Brekkukotsannáls.
Málið á bókinni er beygt undir stíl-
inn. Sú málhreinsunarstefna sem
Halldór Kiljan Laxness hefur fylgt
undanfariö varð nú að víkja nokkuð
fyrir kröfum stílsins. Á bls. 44 stend-
ur um hest að hann sé sóttur „til
brúkunar“,það er talaö um „pensúm“
og „danska rómani“ (bls. 70, 71),
einhvers staðar er jafnvel notuð sögn-
in að „útsirkla“, og „hukla“, „litterer“
er að vísu innan gæsalappa (bls. 68).
Það er sem sagt fariö heldur varlega
í sakirnar; væntanlega fara menn
ekki að tala um málspjöll, en ég get
ekki að mér gert að spyrja hvort Hall-
dór hefði ekki sýnt brústeinunum í
Alþýðubókinni meiri vægð ef hann
hefði verið að undirbúa endurútgáfu
þeirrar bókar meðan Brekkukotsann-
áll var í smíöum. Orðin „sumsé“ og
„nú“ eru mikið notuð (á fyrstu síðu
bókarinnar: „. . . þá kom það nú sum-
sé í minn hlut að standa uppi utan
foreldri ...“, „Til þess að gera nú
154