Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Blaðsíða 63

ATHUGASEMDIR UM BREKKUKOTSANNAL
fánýti frægðarinnar. Hann er einfald-
lega .,bók um frægðina“ — meðal
annars. Frægðin liggur í tveim skaut-
um. Andstæður tímans, andstæður
þjóðfélagsins taka sér bústað í mann-
inum Georg Hanssyni. Sem manni eru
honum þær andstæður að lokum ofur-
efli.
En fleiri eru þeir „rauðu þræðir“
sem ganga gegnum þessa bók. Raun-
ar ætla ég mér alls ekki að telja hér
upp alla þá þætti sem þetta auðuga og
margræða verk er samsett úr, en einn
þessara þátta get ég ekki látið vera að
minnast á, því hann er álíka mikil-
vægur og þeir sem þegar eru nefndir:
það er afstaða íslands eða öllu heldur
íslendinga til umheimsins. Sumir höf-
undar hafa þann sið að setja á bækur
sínar undirtitla sem eru nokkurs kon-
ar útdráttur efnisins. Það hefði verið
erfitt að velja slíkan aukatitil á
Brekkukotsannál, eða réttara sagt,
bókin hefði getað borið fleiri en einn
aukatitil með jöfnum rétti. Það er eitt
einkenni á verkum Halldórs að þeim
má líkja við höggmyndir: það er
hægt að ganga allt í kringum þau og
alltaf koma í ljós nýir og nýir fletir.
Við höfum þegar séð nokkra fleti
þessarar bókar, hér birtist einn enn,
einn undirtitil enn: ísland og heimur-
inn.
Afstaða íslendinga gagnvart um-
heiminum er ákaflega furðuleg, fá-
ránleg og lærdómsrík. Hjá sumum
einkennist hún af ofmati alls sem ís-
lenzkt er, hjá öðrum af ofmati alls er-
lends, — og hjá flestum hristist þetta
saman í hinn merkilegasta graut. Þessi
tvennskonar afstaða einkennist að
sjálfsögðu af samskonar óraunsæi.
Þetta er hugarástand eyþjóðar, sem
mótast alltaf af því að hún finnur sig
háða meginlandinu, sem hún sér þó
oftast huglægt, sjaldnast hlutlægt. Þar
af leiðir t. d. sú tilfinning margra ís-
lendinga að allt útlandið sé einhvers-
konar sæluland: það er að minnsta
kosti oftast nær víst í augum þeirra
að allt er betra þar en heima fyrir. Sú
hugsýn getur reyndar líka verið and-
legt hressingarlyf: því hún kemur í
veg fyrir að við verðum skilyrðis-
lausri svartsýni að bráð. Og sú held
ég sé raunin að alger svartsýni, slík
sem stundum hefur komið upp hér og
hvar á meginlandi Evrópu, er sjald-
gæf með íslendingum, enda þótt þeir
geti verið úrillir og fengið ólundar-
köst við og við. Þeir hafa alltaf þenn-
an varasjóð bjartsýninnar einhvers
staðar í hugskoti sínu: enda þótt allt
sé bölvanlegt hér þá er allt í góðu lagi
annars staðar, jörðin er ekki öll bölv-
uð.
Við erum sem sagt eyþjóð og þess
vegna háðir aðdráttarafli meginlands.
Þar að auki ná nýlenduþjóðamenn
aldrei „fullum þroska heima fyrir“,
svo ég víki dálítið við orðum Jóns
Helgasonar, og við höfum verið ný-
lenduþjóð í tvennum skilningi, fyrst í
165