Tímarit Máls og menningar - 01.05.1958, Side 62

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
hefur einnig áður verið tekin til með-
ferðar af Halldóri, í Siljurtúnglinu.
Og hinn dýpsti mannlegi harmleikur
Brekkukotsannáls á rætur sínar í
henni.
Fákunnátta þeirra í Brekkukoti og
Hringjarabænum um frægð Garðars
Hólms verður ekki skilin á þann veg
að þau trúi ekki á þessa frægð; það
er aðeins hin gamla saga um karl og
kerlingu í kotinu sem þekkja ekki son-
inn sem hefur farið burt að sigra
heiminn, og sjá reyndar ekki nauðsyn
þess að sigra heiminn. Hvað veit sjálf
móðir Garðars Hólms og hvað veit
hún ekki? Að minnsta kosti hefur hún
staðið úti í rigningunni jafnlengi og
Álfgrímur í von um að heyra son
sinn syngja. En hún notar tækifærið
til að kaupa um leið vínirbrauð og
snúða handa syni sínum uppi á hey-
loftinu. Hún hefði þó mátt búast við
að hann yrði annars staðar að nátt-
verði eftir sönginn! Mótsagnir? Slíkt,
og annað þessu líkt í bókinni, segja
menn, gerist ekki í veruleikanum.
Ónei, slíkt gerist víst ekki í veruleik-
anum.
Það hefur líka verið bent á að
Adrian Leverkúhn sé óhugsanlegur
sem raunveruleg persóna. Eigi að síð-
ur er Doktor Faustus einhver sann-
asta bók sem rituð hefur verið um
okkar tíð.
Menn hafa velt því fyrir sér hvort
Brekkukotsannáll sé bókin um „fánýti
frægðarinnar“ eða hvort vandamálið
frægð sé honum með öllu fjarri. Ég
er hræddur um að þannig framborin
sé spurningin full einföld. Sannleikur-
inn er sá að Garðar Hólm er hvort
tveggja frægasti maður Islands og
sjómaður á Jótlandi. Þar með verð-
um við að breyta viðhorfi okkar til
þess rökfræðilega ósamrýmanleika
sem auðsj áanlega hefur verið ýmsum
sem þyrnir í holdi. — Því við megum
ekki gleyma því að Halldór Kiljan
Laxness hirðir ekki allajafna um að
semja verk sín eftir reglum klassískr-
ar rökfræði, það er að mínu áliti með
athyglisverðustu sérkennum hans sem
rithöfundar. Lesendur verða að virða
vel þó ég geri ekki annað en víkja að
því hér; það mundi bera mig mikils-
til of langt að gera því merkilega við-
fangsefni nánari skil í þessari stuttu
grein. —
Það þýðir ekki að segja sem svo að
Garðar Hólm sé ekki hugsanlegur sál-
fræðilega, sé ekki rökfræðilega „rétt-
ur“; hann er „réttur“ og „sannur“ —
nefnum hlutina með nafni — díalekt-
ískt. I stað þess að útskýra atburðina
með rökfræðilegum vangaveltum hef-
ur Halldór oft álitið mikilvægara að
setja fram tvær setningar, tvær hliðar
máls eða persónu, sem rekast óþyrmi-
lega á: sannleikurinn kann þá að birt-
ast í leiftrinu sem verður við árekst-
urinn. Þannig er náttúrlega jafnfjarri
sanni að segja að í Brekkukotsannál
sé frægðin alls ekki til umræðu eins
og hitt að Brekkukotsannáll ræði um
164