Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Side 20

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
irnar af smábændunum gegn ríflegri
þóknun. Þannig eflist hann af neyð
annarra, og vex að virðingu að sama
skapi. Það verður honum létt verk að
egna bændurna gegn þeirra eigin
hagsmunum — og gegn unga bónd-
anum sérstaklega. Jafnvel konan snýst
gegn honum. Undir lokin rís sagan
hátt í napurri ádeilu, sem virðist miða
beint á okkar tíma. En það er aðeins
— að því er virðist. Á síðustu blað-
síðunum, þegar ungi hugsjónamað-
urinn bíður lífláts í fangaklefanum,
dæmdur saklaus fyrir morð á konu
sinni, — þá rifjast upp fyrir honum
að hann muni vera „sekur“ þrátt fyrir
allt. Því hefur ekki ung stúlka framið
sjálfsmorð heima í fæðingarsveit
hans, af því hann brá heiti sínu við
hana og giftist ekkjunni? Þannig
sættist hann á örlög sín -—- og höf-
undurinn á glœp stórhóndans: þegar
öllu er á botninn hvolft virðist stór-
bóndinn aðeins hafa verið verkfæri í
höndum réttlœtisinsf!)
Troldringen — það er tírninn sem
slanga er bítur í halann á sjálfri sér.
III
Hvernig á að leggja út af þessum
texta? Eða réttara: hvaða lærdóma
má af honum draga?
Ef óhætt er að reiða sig á þá full-
yrðingu, að samtímabókmenntir gefi
yfirleitt gleggri mynd af andlegu
ástandi þjóðarheilda og stétta en t. d.
leiðarar pólitískra málgagna, þá virð-
ist ekki fjarri lagi að álykta:
1. Norskt æskufólk er rótlaust og
þjáist af ótta, einmanakennd og ör-
yggisleysi: um það efni skrifa finun
höfundar af fjórtán sem ég hef lesið
um eða eftir, þ. e. a. s. rúmur þriðj-
ungur þeirra.
2. Miðaldra fólk í Noregi er rót-
laust og þjáist af ótta, einmanakennd
— og sektartilfinningu. Um það efni
skrifa aðrir fimm höfundar, annar
þriðjungur.
3. í Noregi, þar sem verkamanna-
flokkur fer með völd, virðist alþýðan
vera orðin að hálfgerðu viðundri í
bókmenntunum. Frá henni segja tveir
höfundar — í fortíð. Þó væri fráleitt
að álykta að í Noregi sé nú stéttlaust
þjóðfélag.
4. Ofund, illmælgi og þröngsýni
verða göfgi og víðsýni að falli í Nor-
egi í dag sem fyrir einni öld. Um það
vitna tveir höfundar — og kenna það
ýmist „varúlfinum" í mannssálinni
eða búmmerang örlaganna.
Nú er það svo að höfundar taka
efni til meðferðar og móta það í
hendi sér. Þeir eiga líka kost á því að
draga ályktanir og leggja sitt til mál-
anna. Það er talað um að „eitthvað
vaki fyrir“ góðum höfundum, t. d.
þjóðfélagsgagnrýni og misjafnlega
glöggar visbendingar um úrbætur. En
hvað vakir fyrir norskum höfundum?
Ég fæ ekki séð að neitt sérstakt
vaki fyrir þeim, nema þá helzt að
10