Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Side 21

BÓKMENNTIR í BLINDGÖTU
túlka eigin sálarangist eða tómleika-
kennd. (Eg vil þó undanskilja sér-
staklega Káre Holt.) Ef viðhorf þess-
ara höfunda til vandamála líðandi
stundar (setjum svo að söguefnin
túlki líðandi stund beint eða óbeint)
eru liðuð sundur kemur fram eftirfar-
andi tafla:
1. Fimm höfundar (Haff, Wiger,
Haukás, Rud, Rongen) láta ástina
leysa vandann — lengra tekst þeim
ekki að teygja bræðralagshugsjónina,
þrátt fyrir ástríðu söguhetjanna eftir
„samneyti við annað fólk“. Þar af
prédika tveir höfundar (Rud og
Rongenl afturhvarf til náttúrunnar
til vara.
2. Tveir höfundar benda á opinn
faðm hinnar kaþólsku kirkju (Rönn-
ing, Hauge).
3. Einn bjargar sér frá sálarháska
með grátbroslegri sagnakúnst (Stig-
en).
4. Tveir höfundar eru á valdi
ragnarakastemningar (Mageröy og
Rasmussen).
5. Og tveir höfundar — þeir elztu
-— meta synd og sekt eftir misvísandi
mælikvörðum: annar prédikar fjöl-
lyndi í ástamálum sem sáluhjálpar-
atriði, hinn dæmir til dauða og rétt-
lætir óhæfuverk af sömu forsendu
(Sandemose, Hoel).
Nú er gott að hafa í huga að hér er
um að ræða norska rithöfunda, —
landa þeirra Björnsons og Ibsens og
Nordahls Grieg. Það eru sem sé til
dæmi um það í bókmenntasögunni að
norskir rithöfundar hafi haft mann-
dóm í sér til að taka afdráttarlausa
afstöðu til samtíðar sinnar og kunnað
að beita pennanum bæði sem vopni
og skurðarhníf. Það gerðist fyrir
og í síðustu styrjöld — en það gerist
ekki nú, ekhi 1958. Á örlagastund
mannkyns, þegar brugðizt getur til
beggja vona hvort okkar bíður glæsi-
leg framtíð, grundvölluð á ótrúlegum
vísindaafrekum, eða algjör tortíming
— og aldrei hefur verið brýnna en nú
að sérhver rithöfundur beiti áhrifum
sínum og hæfileikum til að greiða úr
hugmvndaflækjum stjórnmálamanna
og berida á færar leiðir — þá verða
rithöfundarnir að gjalti og skrifa
þindarlaust um ást og kristindóm,
synd, sekt og afplánun!
Ég held því ekki fram að þeir hafi
ekki „sine meningers mot“, eins og
Ibsen komst að orði. En mér jiykir
sennilegt að þeir hafi ýmist engar
skoðanir, eða séu rammvilltir í eigin
hugmyndaheimi.
IV
Ég minni á að þessi grein miðar
ekki að því að rægja norska höfunda
og bækur þeirra, heldur tek ég þá sem
dæmi um andlega reisn vestrænna
rithöfunda um þessar mundir. Efnis-
val v.-þýzkra, franskra, enskra og
bandarískra höfunda kann að vera
tilbrigðilegra, en viðhorfin eru mjög
áþekk. (Kristileg smáborgarasið-