Tímarit Máls og menningar - 01.02.1960, Síða 75

UMSAGNIR UM BÆKUR
En við skulum vona, að skáldið reynist
slakur spámaður og dauðageigurinn víki
ögn úr verkum þess í framtíðinni.
Þórariim Guðnason.
Einar H. Kvaran:
Mannlýsingar.
Almenna bókafélagið.
Reykjavík 1959.
ókin er gefin út í tilefni af aldarafmæli
Einars H. Kvarans og er þar safnað
saman greinum hans um tíu samtíðarmenn
(mest eftirmæli), en að auki er fyrirlestur
um þrjár frægar konur í Islendinga sögum,
minningar höfundar úr lærða skólanum og
útvarpserindi lians á 75 ára afmæli sínu.
Tómas Guðmundsson hefur ritað formála
og „Nokkur orð um Einar H. Kvaran". í
formála segir m. a.: „Oðru efni úr ræðum
og ritgerðum Einars H. Kvarans verður
væntaulega gerð nokkur skil innan tíðar, í
sams konar bindi og þessu, og mun þá um
leið verða vikið að blaðamennsku hans og
skiptum af almennum málum.“
Utgáfa þessa ritgjörðasafns hlýtur að vera
fagnaðarefni öllum þeim sem áhuga hafa á
íslenzkum bókmenntum og andlegri menn-
ingu, hvort sem þeir hafa lesið þær flestar
eða allar áður eða lesa þær nú í fyrsta
skipti. Þær hafa á síðari áratugum verið allt
annað en aðgengilegar öllum þorra manna
þar sem þær hafa flestar aðeins verið til á
víð og dreif í blöðum og tímaritum.
Greinirnar eru misjafnlega langar og
rækilegar, — misjafnlega mikið unnar —
eins og við er að búast, en ósvikin nautn er
að þeim öllum. En ef ég væri beinlínis
spurður hvort þarna væri nokkur grein sem
gæti talizt óþarfi að taka upp í þetta safn,
mundi ég aðeins geta nefnt „Skapstórar
konur“, sem er „alþýðuerindi" um söguper-
sónur í Njálu og Laxdælu, þær Hallgerði og
Bergþóru og Guðrúnu Ósvífursdóttur. Það
kemur af því að mér virðist sálfræðileg at-
hugun á atferli þessara kvenna ekki eiga
að grundvallast á því sjónarmiði að þessar
sögur séu að meira eða minna leyti sagn-
fræðileg verk. En ég efa ekki að þessi fyrir-
lestur hefur þótt snjall á sínum tíma og veit
að mörgum mun enn virðast svo.
Mannlýsingar Einars H. Kvarans munu
aldrei falla í gildi. Þær voru óviðjafnanleg-
ar á sínum tíma og hljóta ávallt að verða
taldar með því bezta sem ritað hefur verið
af því tagi á íslenzku. Ég þarf ekki að rök-
styðja þessar fullyrðingar því að þetta er
augljóst öllum sem lesið hafa. En ef telja
ætti upp allt sem veldur því að lesturinn
verður andleg nautn nægði ekki það rúm
sem ritdómi er ætlað. En fyrst yrði að nefna
mál og stíl, — þetta lipra og eðlilega og
auðuga málfar, — en án málskrúðs eða sér-
vizku. Það er sérstakt yndi að lesa þetta nú
á tímum þegar svo margir fást við að skrifa
en svo fáir kunna þá list að orða hugsanir
sínar blátt áfram og eðlilega. Mættu þeir
læra af Einari H. Kvaran að það er hægt að
læra og lesa erlendar tungur, meira að segja
lifa og starfa árum saman meðal annarra
þjóða, án þess að gleyma tungutaki móður-
niálsins. Höfuðeinkenni stílsins er að hann
leynist en er samt auðþekktur, — lætur lít-
ið yfir sér en hittir í mark. Tómas Guð-
mundsson drepur á þetta í inngangsgrein
sinni um E. H. K. Þar og annars staðar í
grein Tómasar er margt vel sagt um Einar
og rit hans og list, en ofmælt er að Einar
hafi kunnað „til hlítar þá list að láta frem-
ur vansagt en ofsagt". Sanni nær virðist
að segja að honum hafi einmitt liætt til
að fjölyrða þegar sízt skyldi. Ég er ekki að
segja að mikið beri á þessum veikleika í
þeim greinum sem hér er um að ræða, en
svo að ljóst sé hvað ég á við má nefna hug-
leiðingarnar á eftir frásögninni af viðræðu
Guðrúnar og Bolla sonar hennar, — sem
hefjast með orðunum: Slík sár græðir eng-
TÍMARIT MÁLS OC MENNINGAR
65
5