Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Qupperneq 37

SAGA VESTRÆNNAR ÍHLUTUNAR í KÍNA
einnig að hagnast hvor á öðrum. Loks
féllust þó hin stórveldin á tillöguna,
einkum til að forðast styrj aldarátök
sem ekkert þeirra kærði sig um.
Þar með hafði heimsvaldastefnan
tekið á sig það nútímasnið sem hún
hefur enn í dag, þar sem fjármála-
valdinu er miskunnarlaust beitt til
kúgunar undir yfirskini „frelsis“,
„jafnréttis“ og fagurra „hugsjóna“.
Upphaf
kinverskrar þjóðfrelsishreyfingar
En ekki höfðu Bandaríkjamenn
fyrr „opnað dyrnar“ í Kína en voldug
hreyfing reis með þjóðinni til andófs
hinum erlendu innbrotsþjófum og
hinum innlenda leppi þeirra, keisara-
stjórninni. í fyrstu var þessi hreyfing
blint afl, frumkraftur sem ekki beind-
ist að neinu skýru markmiði; en
smám saman þróaðist hún og fékk á
sig snið borgaralegrar þjóðfrelsisbar-
áttu, og loks sósíaliskrar byltingar.
Segja má að frá aldamótum og fram
til 1949, þegar leppurinn Sjang Kæ-
sjek var hrakinn úr landi, verði ekkert
lát á baráttu kínversku þjóðarinnar
við að losa sig úr klóm hinna kín-
versk-erlendu böðla.
Boxarauppreisnin hófst 1899 eins
og alda réttlátrar reiði vegna yfir-
gangs og ofstopa „erlendu djöflanna“.
Þessi reiði- og byltingaralda reis svo
hátt, að keisarastjórnin varð gripin
ótta um að hún myndi skolast burt
með henni, og tók það ráð að láta eins
og hún fylgdi uppreisnarmönnum að
málum. Loks neyddist hún beinlínis
til að lýsa stríði á hendur nýlendu-
veldunum. En jafnframt sendi hún
leynileg skilaboð til þessara sömu
ríkja, þar sem þau voru beðin að láta
ekki sýndarmennsku keisarastjórnar-
innar villa um fyrir sér og að gruna
hana ekki um þá kórvillu að hafa „tek-
ið upp hanzkann fyrir almúgann“.
Loks grátbændi hún nýlenduveldin
um hernaðaraðstoð til að koma sér úr
þessari „klípu“.
Þessi „löglega beiðni“ gaf Bret-
landi, Bandaríkjunum, Þýzkalandi,
Zar-Rússlandi, Frakklandi, Japan,
Italíu og Austurríki átyllu til að senda
fjölmennan her til Kína og kæfa Box-
arauppreisnina í blóði.
Enn einu sinni höfðu Vesturveldin
greitt lýðræðinu atkvæði sitt.
Næsta áratuginn, frá 1901—11, óx
þjóðfrelsishreyfingunni afl og fylgi
hröðum skrefum, þó að kyrrt væri að
mestu á yfirborðinu. Borgarastéttin
með unga menntamenn í broddi fylk-
ingar tók við byltingarforvstunni af
bændunum og samdi sér stefnuskrá
eftir borgaralegum fyrirmyndum.
Keisarastjóminni skyldi velt, léns-
skipulaginu aflétt og komið á þing-
ræðisstjórn. Leiðtogi þessarar hreyf-
ingar var dr. Sun Jat-sen, er síðar
varð stofnandi og höfuðleiðtogi Kuo-
mintang-flokksins. Hann var að vísu
í útlegð um þessar mundir, en var
óþreytandi að ferðast um og skipu-
115