Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Side 39

SAGA VESTRÆNNAR ÍHLUTUNAR í KÍNA
ingja sem svikið hafði þjóðfrelsis-
hreyfinguna í tryggðum og gengið í
her keisarans. Hann var í skyndi
dubbaður til forsætisráðherra og lát-
inn hefja samningaumleitanir við
Suður-Kína-lýðveldið, styrktur hót-
unum Vesturveldanna um íhlutun ef
ekki semdist. Með aðstoð hægrisinn-
aðra afla, er „gengið höfðu í lið með
byltingarmönnum“ á síðustu stundu,
tókst honum að koma á vopnahléi
skömmu áður en Sun Jat-sen, hinn
vinsæli leiðtogi byltingarmanna, kom
heim úr tuttugu ára útlegð. 1. febrúar
1912 kjöru byltingarmenn Sun Jat-
sen fyrsta forseta lýðveldisins, með
aðsetri í Nanking, hinni fomu höfuð-
borg Tæpingbyltingarinnar.
Hinn nýi leppur Vesturveldanna,
Juan Shi-kæ, brá snöggt við, neyddi
keisarastjórnina til að segja af sér og
tók sjálfur við völdum í Peking.
Tveim dögum síðar lét Sun Jat-sen af
embætti forseta og afhenti völd sín í
hendur svikaranum í þeirri trú að
byltingin hefði heppnazt og raunveru-
legt lýðveldi væri stofnsett í landinu
(Þess má geta að Vesturveldin höfðu
heitið lýðveldinu fullri viðurkenningu
og ríflegri fjárhagsaðstoð — með því
skilyrði að Juari yrði forseti).
En brátt kom á daginn að bylting-
armenn höfðu verið hörmulega
blekktir. „Lýðveldið“ var ekki annað
en nafnið tómt. Stjómarskrá „lýð-
veldisins“, sem birt var 10. marz
1912, kvað svo á, að atkvæðisréttur
skyldi bundinn við eignir, þannig að
langmestur hluti þjóðarinnar fékk
enga aðstöðu til áhrifa um stjórn
landsins. Sama ár voru bændur, sem
gert höfðu sér vonir um nokkrar
kjarabætur, drepnir þúsundum saman
af hermönnum stjómarinnar, sem
gekk nú harðar fram en nokkru sinni
fyrr við innheimtu landsskulda fyrir
aðalinn og tolla og skatta fyrir ríkis-
stjórnina.
Flokkur Sun Jat-sens fékk að vísu
meirihluta þingsæta við kosningarn-
ar, en hægrimenn réðu nú stefnu hans,
enda var nafni hans breytt — hét nú
Kuomintang. Þrátt fyrir meirihluta
sinn á þingi varð aldrei úr að hann
myndaði ríkisstjórn, því flugumenn
Juans myrtu forsætisráðherraefni
hans. En það er til marks um lýðræð-
isást Vesturveldanna, að þá fyrst er
leppurinn hafði þannig sannað ein-
dreginn vilja sinn til að útrýma bylt-
ingaröflunum efndu þau heit sitt og
lánuðu ríkisstjórn hans 25 milljónir
sterlingspunda. Bandarísk blöð voru
sérstaklega hrifin af ódæðinu og lof-
uðu Juan hástöfum sem hinn „sterka
mann“ í Kína.
Árið 1913, þegar „lýðveldisstjórn-
in“ hafði afhjúpað eðli sitt að fullu,
hóf Sun Jat-sen nýja byltingartilraun.
En hún rann út í sandinn eftir nokk-
urra mánaða bardaga. Juan notaði þá
tækifærið til að banna Kuomintang-
flokkinn og flæma Sun Jat-sen í út-
legð.
117