Tímarit Máls og menningar - 01.05.1961, Page 59

UM BÓKMENNTIR OG GAGNRÝNI
að sýna að listamaðurinn X ... heyr-
ir ekki til ákveðnum pólitískum
heimi; og úr því skapgerð hans er
framar öllu listamannsskapgerð, þá
hefur þessi pólitíski heimur engin
áhrif á persónulegt eðli hans, er því
enginn veruleiki. X . . . er þar af leið-
andi pólitískur trúður, hann vill telja
mönnum trú um að hann sé það sem
hann ekki er osfrv. Pólitískur gagn-
rýnandi ræðst því ekki á manninn sem
listamann, heldur sem „pólitískan
hentistefnumann“.
Stjórnmálamenn reyna með áróðri
að fá því framgengt að list samtímans
túlki ákveðinn menningarlegan heim:
slíkt er pólitísk starfsemi en ekki list-
gagnrýni: ef sú menning sem barizt
er fyrir er lifandi og nauðsynlegur
veruleiki, verður framsókn hennar
ómótstæðileg og hún mun eignast sína
listamenn. En komi þessi ómótstæði-
leiki ekki í ljós og orki ekki á menn,
þrátt fyrir áróðurinn, þýðir það að
um var að ræða innantóman gervi-
heim, sem miðlungsmenn hafa búið
til á pappímum. Og þá tekur sárt að
þeim meiri menn skuli ekki vera þeim
sammála.
Þegar rætt er um tengslin milli bók-
mennta og stjórnmála ber reyndar að
hafa í huga, að bókmenntamaðurinn
verður óhjákvæmilega að hafa óná-
kvæmari og óskilgreindari viðhorf en
stjórnmálamaðurinn. Hann má ekki
vera eins „einsýnn“, ef nota má það
orð. Stjórnmálamanninum virðist
sérhver mynd sem er fyrirfram skorð-
uð vera afturhaldssöm: stjórnmálin
líta á hreyfinguna í heild og á verð-
andina. En listamaðurinn verður að
hafa til umráða „fastmótaðar“ mynd-
ir, í endanlegu formi. Stjórnmála-
maðurinn gerir sér mynd af mannin-
um eins og hann er og jafnframt eins
og hann ætti að vera til að ná ein-
hverju ákveðnu takmarki. Viðleitni
hans miðar einmitt að því að hvetja
menn til að hefjast handa, að breyta
núverandi hátterni sínu til þess að
þeir verði færir um það í sameiningu
að ná settu markmiði, það er að segja,
að „aðlagast“ þessu markmiði. Lista-
maðurinn er óhjákvæmilega fulltrúi
„þess sem er“ hverju sinni, persónu-
lega, í andófi gegn ríkjandi venjum
osfrv., á raunsæjan hátt. Því verður
stjórnmálamaðurinn aldrei ánægður
með listamanninn frá pólitísku sjón-
armiði, og getur ekki orðið það: hon-
um virðist hann alltaf á eftir sínum
tíma, að þróun raunveruleikans dragi
hann alltaf uppi.
Um aðfero gagnrýninnar
Það væri fjarstæða að búast við
því að á hverju ári, eða jafnvel á
hverju tíu ára tímabili, komi fram í
bókmenntum einhvers lands verk á
borð við I Promessi sposi eða I
Sepolcri osfrv.1 Þar af leiðir að
1 Tvö höfuffverk ítalskra bókmennta.
137