Tímarit Máls og menningar - 01.09.1963, Side 9

EFTIRMÆLI KALDA STRÍÐSINS
risin á fætur. Tækifærið knúði á dyr,
og viS rákum þaS burt. Hversu var
ekki aSstaSan breytt viS lok síSari
heimsstyrjaldar! Evrópa — hinn eSli-
legi bandamaSur okkar — var eySi-
lögS og örþreytt. Rússland var orSiS
stórveldi, og Asía var aS vakna af
dáinu. Nú leiSum viS aSeins hálfan
heiminn, ef viS á annaS horS leiSum
nokkurn. HiS gullna tækifæri kemur
e. t. v. aldrei aftur. Þegar sagnfræS-
ingar síSari tíma rita sögu tuttugustu
aldarinnar, kann svo aS fara, aS okk-
ur verSi lýst sem „þjóSinni, sem
missti af strætisvagninum“, þjóSinni,
sem náSi þroska en sneri baki viS
tækifæri sínu. Þegar hún leit viS,
komst hún aS raun um þaS, aS þunga-
miSja heimsmálanna var Asía, en
ekki Evrópa eSa Ameríka.“
HvaS var þaS, sem vantaSi, þegar
ákvörSun var tekin? spurSi Dr.
Hancher. ÞaS var ekki auSæfi né afl.
„Oss vantaSi menn — mikla menn,
liugsjónamenn! Og viS áttum þá ekki.
Jafnvel hin bezta stjórnarskrá er ó-
starfhæf án góSra manna.“
Þetta lýsir hinni stöSugu hættu lé-
legrar forystu, sem viS lifum í. ÞaS
varpar ljósi á harmleikinn frá 1919,
því þá áttum viS mikinn leiStoga, sem
þó gat ekki unniS bug á andstöSu af-
brýSissamra, hefnigjarnra og flokks-
hundinna manna. Þeir unnu flokks-
sigur sinn, og lokuSu augunum fyrir
stórkostlegu tækifæri þjóSarinnar.“
(11. bd. bls. 1036—37).
Flestir munu sammála prófessor
Fleming um þaS, aS Ameríka hafi
misst af sínum strætisvagni, og HSiS
sé þaS, sem Henry R. Luce í hroka
sínum kallaSi „Öld Ameríku.“ Hitt er
svo annaS mál, aS hér sem endranær
ofmetur prófessor Fleming einstak-
linginn og hlutverk hans í sögunni.
ÞaS er líka ósannaS meS öllu, aS
Wilson forseti hafi haft til aS bera
„áSur ókunnan siSferSisstyrk“. Næg-
ir í því sambandi að minna á þaS.
sem nú er almennt álit sagnfræðinga,
aS hvatir hans ográðamanna í Banda-
ríkjunum, er þeir ákváðu aS taka þátt
í fyrri heimsstyrjöldinni, hafi veriS
þær einar, aS þeir óttuðust um ame-
ríska fjárfestingu í Evrópu.
Næst ræðir prófessor Fleming um
þaS, sem hann nefnir hinn forna arf
óvináttu Sovétríkjanna og Bandaríkj-
anna. Hann spyr: (II. hd. hls. 1038 )
„Var þaS „óhjákvæmilegl“ að sigur-
vegararnir 1945 skyldu þegar lenda í
hár saman og skipta heiminum? Þeg-
ar tillit er tekiS til mannlegrar nátt-
úru, er þaS einkar sennilegt. ASur en
Bandaríkin og Sovétríkin urðu
bandamenn 1941 lágu aS haki þeim
24 ár gagnkvæmrar óvildar. Sú ó-
vinátta hófst meS þátttöku okkar í
misheppnaðri innrás Vesturveldanna
í Rússland 1918—1920. ÞaS æfintýri
átti sér skiljanlegar orsakir í fvrstu,
en endaSi í almennri tilraun Vestur-
veldanna til aS kæfa kommúnismann
í fæðingunni. Innrásinni var haldiS
199