Tímarit Máls og menningar - 01.07.1964, Síða 84

Timarit Máls og menningar
baráttu, en veruleg stéttaátök fara þar fyrir
ofan garð og neðan. Það er eingin verka-
lýðsbarátta í þessari bók, heldur aðeins
stríð milli tveggja verziana, eða verzlunar-
forma.
Kaupmannsfjölskyldan reynir í leingstu
lög að viðhalda gamalli reisn sinni og virð-
íngu, og láta sem ekkert sé að gerast.
Helzti bjargvættur hennar undir lokin er
úngur ættingi, sem virðist helzt rekinn af
hafi vestan úr Ameríku, og tekur við stjórn
hinnar deyjandi verzlunar. Baráttan við
kaupfélagið iendir mest á þessum óstýriláta
og undarlega samsetta manni.
Guðmundur bregður eingum nýjum svip
yfir þetta yrkisefni. Tekur það eingum per-
sónulegum tökum. Jafnvel stíllinn minnir
stundum á Guðmund G. Hagalín. Hér er
ekki um neitt uppgjör að ræða, sagan hef-
ur í raun og veru eingan endi. Mann gnin
ar að vísu að kaupfélaginu muni takast að
setja Bólstaðsverzlun á hausinn, og þó.
Hvað getur Tryggvi Bólstað er í harðbakk-
ann slær? Við því fáum við ekki svar.
HúsiS er illa skrifuð saga um margþvælt
efni. Maður hlýtur að undrast að höfundur
hennar skuli talinn í fremstu röð höfunda,
nema þá metrakerfið sé látið gilda sem
mælikvarði á bókmenntimar.
Nú á tímum er mikið talað um „kreppu“
í bókmenntum vorum, einkum skáldsagna-
gerðinni, og öðru hvoru er ymprað á þeirri
vafasömu fullyrðíngu að aðrar listgreinar,
eins og t. d. málaralist standi hér með meiri
blóma en skáldskapurinn. Kannski er ekki
nema von að slíkar raddir heyrist, ef reyna
á að telja fólki trú um að HúsiS eftir Guð-
mund Daníelsson sé einhver hátindur nú-
tíma skáldsagnagerðar á íslandi, en af-
greiða vaxtarbrodd bókmenntanna með inn-
antómum fúkyrðum og margtuggnum merk-
íngarlausum slagorðum. Að hossa höfundi
þessarar sögu og skipa honum í fremstu röð
íslenzkra höfunda verður tæplega til örvun-
ar þeim er við bókmenntir fást á landi hér,
og því síður til þess fallið að auka skilníng
fólks á íslenzkum bókmenntum yfirleitt, en
þess virðist mér ekki vanþörf.
Jón frá Pálmholti.
Róttækur borgari á 19. öld
að mun ekki leika á tveim tungum, að
Lúðvík Kristjánsson er afkastamesti
rithöfundur vorra tíma á íslenzka sögu. Á
einum áratug hefur hann sent frá sér sex
væn bindi um sögu 19. aldar, og þótt frá-
sagnaraðferð hans — að láta heimildimar
tala sjálfar — ráði að sjálfsögðu ekki litlu
um stærð verksins, þá hlýtur það að vekja
bæði furðu og aðdáun, að einn maður geti
afkastað svo miklu. Því að þótt orðréttar
tilvitnanir skipi mikið rúm í verkum hans,
þá fer því fjarri að hér sé haugað saman
heimildum í belg og biðu. Hver tilvitnun
er tígulsteinn í byggingunni og að loknum
iestri finnst manni, að enga tilvitnun hefði
mátt skorta svo að ekki sæi á vegghleðsl-
unni. í annan stað ber allt þetta verk hans
vott um skarpa krítíska gáfu, höfundurinn
vill sýnilega ekki staðhæfa neitt nema það
sé grunnmúrað óvefengjanlegum heimildum
og hann hefur heldur ekki dregið af sér
með heimildakönnunina, hættir aldrei fyrr
en hann hefur leitað af sér allan grun.
Vandvirkni Lúðvíks Kristjánssonar í könn-
un og mati heimilda mætti verða öðrum
sagnfræðingum íslenzkum og ævisöguhöf-
undum til fyrirmyndar. Það sem einkum
vekur athygli manns við lestur þessara
sögurita Lúðvíks er viðleitni hans til að
ganga ótroðnar slóðir, kanna það sem öðr-
um hefur sést yfir, huga að því, sem öðrum
þótti lítils virði. Þetta kom þegar fram í
Vestlendingum hans. í undirbúningnum að
því riti skrifaði hann hjá sér margt, sem
ekki átti þar heima, en þær uppskriftir
urðu síðar stofninn í bók hans Á slóSum
194