Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Side 72

Timarit Máls og menningar
liðsinni. Þegar Þorbjörn hefur rakið
viðskipti þeirra Hrafnkels, leggur
Sámur til, að þeir fari „lítillátlega að
við Hrafnkel, og vita, ef hann vill
halda hin sömu boð.“ En Þorbjörn
er enn haldinn sama ofmetnaði og
fyrr og vill ekki annað en halda mál-
inu til streitu. Að lokum lætur Sámur
undan og tekur eftirmálið að sér, en
getur þó ekki stillt sig um að gefa
frænda sínum þessa áminningu: „En
vita skaltu, að mér þykir þar heimsk-
um manni að duga sem þú ert.“ Hér
er enn klifað á þeim sama dómi, sem
þeir Hrafnkell og Bjarni höfðu áður
fellt um Þorbjörn, því að ofmetnað-
ur, heimska og skortur á sjálfsþekk-
ingu eru mjög af einum toga spunn-
in, enda hafði Þorbjörn neitað þeirri
tillögu hans, að þeir færi lítillátlega
að við Hrafnkel.
Þeir Sámur og Þorbjörn fara til
alþingis, en þar bregður svo við, að
engir höfðingjar vilja liðsinna þeim.
Þorbjöm gamli missir kjarkinn og
vill gefast upp við málið gegn Hrafn-
katli. Sámur er hins vegar einráðinn
í að fylgja málinu eftir í lengstu lög,
og nú minnir hann Þorbjörn á alla
þvermóðskuna, sem hann hafði áður
sýnt. En áminningar Sáms fá Þor-
birni svo mikils, að hann grœtur. Það
ber ekki ýkja oft við í íslendinga sög-
um, að karlmenn gráti, þótt dæmi séu
nokkur um það, að konur felli tár, og
því er nauðsynlegt að skýra viðbrögð
Þorbjarnar nokkrum orðum. Auðsætt
er, að harmurinn yfir sonarmissi og
vonbrigðin, sem fylgdu í kjölfar þess,
valda klökkva Þorbjarnar. En hér
býr þó annað og meira undir. Mér
finnst einhlitast að bera viðbrögð
Þorbjarnar saman við ummæli heil-
ags Bernards i ritinu, sem minnzt var
hér að framan: „Harmur getur leitt
til sjálfsþekkingar og svo til lítillæt-
is.“ Þorbjörn er loksins farinn að átta
sig á stöðu sinni, honum er farið að
skiljast, hvers konar maður hann er,
og hve tilgangslaust og syndsamlegt
þar er að deila við yfirmann sinn.
Harmurinn hefur gert hann meyrari
og skilningsrikari á siðferðileg
vandamál. Með kristilegu hugarfari
sættir hann sig við þj óðfélagslega
stöðu sína, og eftir þetta gegnir hann
næsta litlu hlutverki í sögunni.
Skilningur Sigurðar Nordals á per-
sónu Þorbjarnar er að nokkru leyti
annar, þótt hann hafi skilið margt í
fari hans af alkunnri skarpskyggni.
Nordal kemst meðal annars svo að
orði: „Ekki leynir það sér, að Þor-
birni er lýst með samúð í sögunni, og
hvergi verður hann broslegur. Þar
er fullur skilningur á harmi hans
og metnaði, þó að umkomuleysið
leyfi honum ekki að njóta þess stór-
lyndis, sem í raun og veru býr í eðli
hans.“ Dómur Nordals um Þorbjörn
gamla væri næsta sanngjarn og skiln-
ingsríkur, ef Hrafnkels saga hefði
verið samin á tuttugustu öld. En hvort
sem vér viljum það eða ekki, þá
278