Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Page 74

Tímarit Máls og menningar
En nú var höggstaður á Þorgeiri,
hann kenndi til í fætinum og gat
kennt meira til, ef vel væri hnykkt í.
Og væri hann einu sinni kominn í
geðshræringu, var ekki vonlaust að
orka á tilfinningar hans, láta hann
gleyma þessari óþolandi dómgreind
um stundar sakir. Það er auðveldara
að fá mann til þess að sveiflast frá
einni tilfinningu til annarrar en vekja
tilfinningu upp úr þurru afskipta-
leysi ...“ Hér hefur Nordal beitt sál-
fræðilegri skarpskyggni sinni á að-
dáunarverðan hátt, og vissulega er
mikill fengur að slíkum athugasemd-
um frá penna hans. En skilningur nú-
tímasálfræði er ekki einhlítur til
skýringar á bókmenntum fyrri alda,
og ummæli Nordals hefðu miklu
ineira gildi, ef hann hefði bent á ein-
hvern miðaldahöfund máli sínu til
stuðnings.
Eins og ég gat um hér að framan,
er oft gott að styðjast við rit Bern-
ards frá Clairvaux, þegar skýra þarf
bókmenntaleg vandamál í Hrafnkels
sögu. Og hér kemur hann að góðu
haldi. Hann minnir oss á, að heil-
brigðir menn viti ekki, hvernig sjúk-
um mönnum líður, og ef vér vilj-
um vekja samúð manna, þá sé ráð-
]egt að láta þá finna til líkamlegs
sársauka. Slíkt kallar Bernard „sam-
úð af sársauka alin“. Vér gætum
næstum því látið oss til hugar koma,
að ráð Þorkels hafi verið sótt til þess-
arar fyrirmyndar. Hann hvetur Þor-
bj örn til að reyna samúðvekj andi að-
ferð, sem heilagur Bemard, einn
fremsti sálfræðingur miðalda, hafði
mælt svo rækilega með.
Skilningur þessi á ráðleggingu
Þorkels fær stuðning af orðalagi sög-
unnar sjálfrar. Þegar Þorgeir hefur
brugðizt illa við tiltæki Þorbjarnar,
segir Þorkell meðal annars: „... En
það er vorkunn, frændi, þó að þér sé
sár fótur þinn, er mikið mein hefir í
verið. Muntu þess mest á þér kenna.
Nú má og það vera að gömlum manni
sé eigi ósárari sonardauði sinn, en fá
engar bætur og skorti hvetvetna sjálf-
an. Mun hann þess gerst kenna á
sér ...“ Eins og í kenningum Bern-
ards eru hér andstæður: annars veg-
ar er maður, sem þarf á samúð að
halda og hjálp, og hins vegar er sam-
úðargjafinn, sem þolir likamlegan
sársauka, áður en samúð hans sé vak-
in til fullnustu.
Síðar í sögunni gægist svipuð hug-
mynd fram, en þó í öðru sambandi.
Þeir Sámur og Þjóstarssynir hafa
handtekið Hrafnkel á Aðalbóli og
hóta honum pyndingum. Þá segir
Þorkell: „Það höfum vér heyrt, að
þú hafi lítt verið leiðitamur þinum
óvinum, og er vel nú, að þú kennir
þess á þér.“ Hrafnkell er látinn þola
líkamlegar kvalir, en tilgangurinn er
sá að minna hann á þær þjáningar,
sem hann hefur valdið öðrum mönn-
um með ofbeldi sínu, og láta hann
finna á sjálfum sér þann harm, sem
280