Tímarit Máls og menningar - 01.12.1976, Page 72

Jan Kott
Makbeð eða Hinn morðsýkti
Hver er svo blóði drifinn? (Makbeð, I, 2)
Vélin Mikla í Ríkarði þriðja starfar einnig í Makbeð, jafnvel af enn
meiri hrottaskap. Makbeð hefur bælt niður uppreisn, og er kominn í ná-
munda við konungdóm. Hann getur orðið konungur, svo hann verður að
gerast konungur. Hann drepur hinn rétta þjóðhöfðingja. Síðan verður hann
að drepa vitnin að þeim glæp, og þá sem grunar glæpinn. Hann verður að
drepa syni og vini þeirra sem hann hefur drepið. Svo fer, að hann verður
að drepa alla, því allir standa gegn honum:
Riddara fleiri fram- Þið sópið landið,
og hengið allt sem æðrast. Brynju mína! (V, 3)
Loks hlýtur hann sjálfur að vera drepinn. Hann hefur fetað alla leið upp
og ofan hinn mikla stiga sögunnar.
Gangur mála í Makbeð er hinn sami og í söguleikjunum. En ágrip af
gangi mála er villandi. I Makbeð er sagan ekki sýnd sem Vélin Mikla eins
og í söguleikjum Shakespeares. Hún er sýnd sem martröð. Vél og martröð
eru aðeins tvenns konar líkingar, sem tákna sömu baráttu til valds og tign-
ar. En tvenns konar líkingar sýna tvenns konar tök á efni; og raunar meira
en það: einnig tvenns konar skilning. Þegar sagan er sýnd sem vél, verður
hún hugtak blátt áfram vegna þess að hún er ægileg og verður ekki um
flúin. Martröð hins vegar lamar og ofbýður. I Makbeð birtist saga jafnt
og glæpur sem einka-reynsla. Þar er tekin ákvörðun, valið og hafnað. Glæp-
ur er afráðinn á eigin ábyrgð og skal framinn með eigin hendi. Makbeð
myrðir Dúnkan sjálfur.
I Makbeð er sagan á ringulreið eins og einatt er um martröð, og eins og
martröð umlykur hún alla. Þegar vélin er á annað borð farin af stað, er
vísast að hún kremji mann. Maður özlar fram um martröðina, sem smám
saman stígur manni upp í háls.
374