Tímarit Máls og menningar - 01.12.1976, Side 106

Tímarit Máls og menningar
veisla — fjalla þeir hins vegar um
hvernig samfélagið hangir saman þrátt
fyrir innri sundrungu. Ur þessum síð-
asta hluta hefur einum kafla, Staðfélagið
í nútíma þjóðfélagi, verið sleppt í ís-
lensku þýðingunni. Þýðendur færa þau
rök fyrir því að kaflinn krefjist allstað-
góðrar þekkingar lesenda á ensku þjóð-
lífi. Rétt má það vera, en sama máli
gegnir raunar um ýmsa aðra kafla bók-
arinnar, svo sem eðlilegt er þar sem hún
er samin fyrst og fremst fyrir enska les-
endur. Fyrst talið var nauðsynlegt að
stytta bókina á einhvern hátt hefði að
mínum dómi komið minna að sök að
fella niður einstaka kaflahluta (t. d. síð-
asta hluta 5. kafla frá Flokkun form-
legra stofnana að telja) heldur en láta
allan kaflann um staðfélagið víkja. Is-
lenska útgáfan missir nokkurs við það;
hvergi er fyrir bragðið fjallað skipulega
um kenningar sem fram hafa komið um
mismun hefðbundins samfélags og iðn-
aðarsamfélags í félagsfræðilegu tilliti
(Gemeinschaft/Gesellschaft). Þær kenn-
ingar varða íslenska lesendur ótvírætt
meira en tilraunir fræðimanna til að
flokka stofnanir.
Höfundar gera ljóst í upphafi að bók-
in sé ætluð til kennslu, enda mun hún
hafa náð mikilli útbreiðslu í enskum
framhaldsskólum. Þeir viðurkenna að
þar sé völ á góðum kennslubókum en
telja sumar yfirborðskenndar en í öðr-
um sé reynt að gera grein fyrir of mörg-
um viðfangsefnum. Undirritaður er ekki
dómbær á þessa skoðun, en hitt mun
efalaust að bók Worsleys hefur markað
nokkur þáttaskil í gerð kennslubóka í
félagsfræði meðal Engilsaxa. Mér vitan-
lega er hún ein fyrsta tilraun á sviði
kennslubókagerðar til endurmats eftir
að fór að kreppa alvarlega að hinni
raunspekilegu (pósitívísku) félagsfræði
á sjöunda áratugnum. Worsley stendur
að nokkru leyti á herðum C. W. Mills
er hann vegur að raunspekinni í fyrsta
kafla bókarinnar: „... félagsvísindin
mega ekki herma eftir náttúruvísindun-
um í einu og öllu því ... grundvallar-
munur er á viðfangsefni þessara fræða:
Maðurinn sem er viðfangsefni félags-
fræðingsins er virkur og meðvitandi um
sjálfan sig“ (bls. 56). Höfundur leggur
áherslu á að „jafnvel í einföldustu at-
hugunum verður ekki hjá því komist að
ýmsar fræðilegar forsendur, sem felast
í þankagangi athugandans, hafi áhrif á
hvers konar gögnum hann leitar að, ...
hvar sé vænlegt að leita orsakanna,
hvaða þræði eigi að rekja og þar fram
eftir götunum" (bls. 38). Hann vísar
þannig á bug því sem hann telur grunn-
færnislegar hugmyndir um eðli vísinda-
rannsókna þar sem haldið sé fram „að
staðreyndirnar tali sínu máli. En eitt er
víst að staðreyndirnar tala aldrei sjálfar.
Það eru mennirnir sem safna saman
ákveðnum upplýsingum, túlka þær...“
Það leynir sér því ekki að höfundarnir
eru að andæfa hugmyndum raunspek-
innar. Þeir hegða sér líka nokkurn veg-
inn samkvæmt því í efnismeðferð og
framsetningu. Gagnrýnin umræða um
hugtakamyndun og kenningasmíð, út
frá kunnum dæmum úr sögu greinar-
innar, eru til muna veigameiri í þessari
bók en venja er til í kennslubókum af
sama tagi, og kappkostað er að láta lýs-
ingu og skýringu haldast í hendur, svo
að kenningin verði ekki viðskila við
þau fyrirbæri sem henni er ætlað að
varpa ljósi á. Þessi viðleitni ber yfirleitt
góðan árangur og í henni felst að mín-
um dómi höfuðkostur þessarar bókar.
Uppbygging bókarinnar og efnisskip-
an hefur þó sína galla sem torvelt kann
að hafa verið að sneiða hjá. Textinn
408