Tímarit Máls og menningar - 01.12.1976, Blaðsíða 82

Halldór Gubjónsson
F r amhaldsskólar
Árið 1901 veitti Alþingi Guðmundi Finnbogasyni tveggja ára styrk til að
ferðast um nágrannalöndin til að kynna sér skipan fræðslumála. Að kynnis-
ferðinni lokinni skrifaði Guðmundur bókina Lýðmenntun, þar sem hann
dregur saman hugmyndir sínar um menntun og gerir ítarlega grein fyrir
þeim svo að allir megi skilja. Bókin kom út 1903, en 1905 var lagt fram
á Alþingi frumvarp til fræðslulaga, sem Guðmundur hafði samið. Frum-
varpið var samþykkt nær óbreytt árið 1907. Bókin er eins konar almenn
greinargerð með frumvarpinu, í henni eru rakin öll helztu rök sem að efni
frumvarpsins lúta. Bókin barst víða og hélt fullu gildi löngu eftir að
fræðslulögin voru samþykkt. Raunar er bókin að verulegu leyti enn í fullu
gildi. Að sjálfsögðu eiga einstök rök sem Guðmundur færir fyrir einstökum
atriðum tillagna sinna ekki við íslenzkar aðstæður nú, en hugmyndaramm-
inn sem hann smíðaði á við enn.
I þennan hugmyndaramma má ráða af 1. málsgrein 1. kafla bókarinnar,
sem er svohljóðandi:
„Þegar postulinn Páll spurði menn nokkra í Efesus hvort þeir hefðu
meðtekið heilagan anda, settu þeir upp stór augu og svöruðu: „Vér höfum
ekki svo mikið sem heyrt heilagan anda nefndan á nafn.“ Væru Islendingar
spurðir að því, hvort þjóðin þeirra væri mentuð þá gæti svarið naumast
orðið, að þeir hefðu ekki einu sinni heyrt mentun nefnda á nafn, því tals-
vert hefur það orð verið haft um hönd á seinni árum í bókum, blöðum og
á mannamótum. Engu að síður má efast um hvort öllum sé það nægilega
Ijóst hvað mentun í raun og veru er. En það er auðsætt, að ljós skilningur
á þessu atriði er fyrsta skilyrðið fyrir því að hægt sé að meta rétt gildi
mentunarinnar og ákveða hvað þjóðin sé skyld að leggja í sölurnar fyrir
hana, og hins vegar getur enginn með vissu vitað hvort dómar þeir sem
feldir eru um mentunarástand þjóðarinnar eru á rétmm rökum bygðir,
nema hann þekki mælikvarðann sem miða ber við. — Sá sem heldur því
fram að mentun sé hið fyrsta og helzta lífsskilyrði hverrar þjóðar, og öflun
hennar því helgasta skylda hvers þjóðfélags, er vill lifa og dafna, hann
384