Tímarit Máls og menningar - 01.12.1976, Blaðsíða 121

Eftirmáli og kveðjuorS
Forustumenn Máls og menningar gerðu það skírt í inngangsorðum Tímaritsins
að félagið og ritið væri ekki gert út af neinum stjórnmálaflokki og hefði ekki
flokkspólitíska hagsmuni. Nú er það kunnara en frá þurfi að segja að andstæðingar
Máls og menningar og Tímaritsins hafa ævinlega reynt að líma það fast við „Flokk-
inn‘‘, og einatt ekki leitað að öðrum rökum fyrir gagnrýni sinni. Hér er nú satt að
segja margt að athuga.
Það er ekki efamál að hugmyndin með stofnun Timaritsins var að gera það
að vettvangi þar sem höfundar með ólíkar skoðanir gætu mætzt. Eða eins og
stendur í 2. hefti 1. árgangs: Það „er okkur metnaðarmál að umræðuefni séu
rædd á breiðum grundvelli, þó þannig, að allar þær skoðanir, sem fram koma, séu
í lýðræðislegum anda, séu þrungnar einlægum menningaráhuga og styðji málstað
alþýðu í landinu". Auðvitað var hægurinn hjá fyrir andstæðinga Tímaritsins að
túlka þetta sem einbert fals, enda var það óspart gert. Nú varð sú raunin að póli-
tíska þróunin í landinu setti þessari viðleitni fljótlega töluverðar skorður. Harðn-
andi andstæður náðu þó aldrei að áorka því að þessi upphaflega stefna yrði lögð
fyrir róða. En Kristinn E. Andrésson lét stundum í ljósi harm sinn yfir því að
grundvöllur Tímaritsins varð að þrengjast. Svo hlaut að verða þegar tekizt hafði að
skipta þjóðinni í tvennt um afstöðuna til þess herveldis sem náð hafði fótfestu í
landinu og ætlaði sér ekki að fara þaðan aftur.
Otvírætt virðist það að stofnun Máls og menningar og Tímaritsins er þáttur í
uppreist íslenzkrar alþýðu á áratugunum 1920—1950. Að þvi leyti var líka náttúr-
legt samband og samúðartengsl milli Sósíalistaflokksins og Máls og menningar. Eg
efast til dæmis ekki um að hið langvarandi dauðastríð Sósíalistaflokksins, sem
byrjaði raunar strax upp úr 1950, hefur orkað á leiðarstein Máls og menningar,
en þá kom þó bezt í ljós að grundvöllur Máls og menningar var ekki Flokks-
grundvöllur. Stuðningsmenn og vini hefur Mál og menning og Tímarit Máls og
menningar jafnan átt í öllum flokkum íslenzkra stjórnmála, og, ekki má gleyma
því, utan allra flokka. En það liggur í hlutarins eðli að félagið og Tímaritið
hafa ekki getað vænzt þess að verða vinsæl með eindregnum flokksmönnum
hægra megin við miðju í kerfi íslenzkra stjórnmála.
Réttast mun að segja, að þrátt fyrir tengslin við „Flokkinn“ hafi Mál og menn-
ing aldrei orðið undirgefið honum og Tímarit Máls og menningar aldrei flokks-
pólitískt málgagn. Fyrr og síðar hafa einsýnir og skammsýnir flokksmenn verið
miðlungi ánægðir með það að flokkur þeirra skyldi ekki hafa vald yfir Máli og
menningu, eða eins og þeir segja á sínu máli: Flokkurinn þurfti að „virkja“ Mál
og menningu. Það er tungunni tamast sem hjartanu er kærast.
Nú upp á síðkastið er aftur farið að berja þá bumbu að í lýðræði framtíðarinnar,
þessarar framtiðar sem byrji á morgun, eigi að ríkja jöfnuður milli framleiðenda
andlegra afurða; að ekki beri að gera upp á milli meðallagsins og hins ágæta; þar
að auki, ef út í það væri farið, skuli einfaldur meirihluti skera úr hvað ágætt sé.
(Menn geta sannfærzt um að þessi vandamál eru ekki alveg ný af nálinni með
423