Tímarit Máls og menningar - 01.12.1976, Blaðsíða 79

Makbeð eða Hinn morðsýkti
alla sem hennar krefjast. í huga Makbeðs merkir „að vera“ að komast
undan, lifa í annarri veröld og auðsveipari, þar sem
Makbeð eflir ...
sitt ofurvald, og gerir lögmæt skil
síns lífs við tímann.
í söguleikjum Shakespeares og í Makbeð er gangur leiks og skipan sög-
unnar ekki sitt hvað. Ríkarður viðurkennir skipan sögunnar og sitt hlut-
verk í henni. En Makbeð dreymir um veröld þar sem engin morð eiga sér
framar stað, og öll morð eru gleymd; þar sem hinir dauðu hafa verið
grafnir í jörð í eitt skipti fyrir öll, og allt mun eiga sér nýtt upphaf. Makbeð
dreymir um endalok martraðar, meðan hann sekkur í hana dýpra og dýpra.
Hann dreymir um veröld án glæpa, meðan hann ánetjast glæpum meir og
meir. Hinzta von Makbeðs er sú, að dauðir rísi ekki upp:
Lafði Makbeð: Hvorugur fékk þó eilífð innsiglaða.
Makbeð: Víst er það huggun, vel má granda þeim;
vertu glöð. (III, 2)
En hinir dauðu rísa upp. Það er eitt markverðasta atriðið í Makbeð, þegar
vofa hins myrta Bankós birtist í veizlunni. Vofa Bankós er sýnileg Mak-
beð einum. Ritskýrendur sjá ótta og hrylling Makbeðs ganga ljósum logum
í þessu atriði. Það er engin vofa; þetta er ofskynjun. En Makbeð eftir
Shakespeare er ekki sálfræði-leikrit frá síðari hluta nítjándu aldar. Makbeð
hefur dreymt um loka-morð, sem bindur enda á öll morð. Nú veit hann
betur: slíkt morð verður ekki framið. Þetta er uppgötvun Makbeðs hin
þriðja og síðasta. Hinir dauðu snúa aftur. „Rás tímans er blekking....
Vér óttumst mest hið liðna sem kemur aftur.“ Þetta spakmæli eftir S. J.
Lec býr yfir nokkru af hugblæ Makbeðs:
Ef beinabúr og grafir
selja’ upp þeim sem við huslum, skal gin hrafnsins
vera vort kuml. (III, 4)
Fjöldamorðinginn Makbeð, öslandi í blóði, gat ekki viðurkennt þá veröld,
þar sem morð áttu sér stað. Þetta er ef til vill hið skuggalega veldi þeirrar
persónu, og hinn sanni harmleikur í sögu Makbeðs. Löngum vildi Makbeð
ekki viðurkenna martröð þess raunveruleika, sem ekki varð aftur tekinn,
381