Tímarit Máls og menningar - 01.12.1976, Blaðsíða 78

Tímarit Máls og menningar
í Makbeð rýnir Shakespeare ef til vill dýpra í kviku skapgerðarinnar en
í nokkrum öðrum harmleik. En Makbeð sjálfur er ekki skapgerðarpersóna,
að minnsta kosti ekki í þeim skilningi sem í það orð var lagður á nítjándu
öld. Lafði Makbeð er slík skapgerðarpersóna. I henni er allt, nema valda-
fíkn, út brunnið. Hún er tæmd, en heldur áfram að brenna. Hún leitar
hefnda fyrir hrakfarir sínar sem ástkona og móðir. Lafði Makbeð skortir
ímyndunarafl; og fyrir bragðið viðurkennir hún sjálfa sig frá upphafi, og
getur ekki síðar umflúið sig. Makbeð skortir ekki ímyndunarafl, og frá
stundu hins fyrsta morðs spyr hann sjálfan sig sams konar spurninga og
Ríkarður þriðji spurði sig:
Þetta er einskis vert að vera,
án þess að tryggt sé. (III, 1)
Allt frá fyrstu atriðum leiksins skilgreinir Makbeð sjálfan sig með neitun.
Hann er í eigin augum ekki sá sem er, heldur sá sem er ekki. Hann sekkur
í veröldina svo sem í ekki neitt; hann er einungis til sem möguleiki. Mak-
beð velur sjálfan sig, og eftir sérhvert val verður hann í eigin augum
skelfilegri og meira framandi. „... allt sem býr hið innra, vítir sig fyrir
að búa þar“. Þeir formálar, sem Makbeð reynir að skilgreina sjálfan sig
eftir, eru furðulega svipaðir tungutaki tilvistarsinna. „Að vera“ hefur í
vitund Makbeðs tvíræða, eða að minnsta kosti tvöfalda merkingu; það er
síeggjandi mótsögn milli tilvistar og verundar, milli þess að „vera sjálfum
sér“ og að „vera sjálfur“.
Hann segir:
... og það eitt er,
sem ekki er. (I, 3)
í vondum draumi erum við, og erum ekki, við sjálf, samtímis. Við get-
um ekki viðurkennt sjálf okkur, því að viðurkenna sjálf okkur væri að
viðurkenna martröð sem veruleika, játa að ekkert sé til nema martröð, að
enginn dagur fylgi nóttu.
Svo segir Makbeð eftir morðið á Dúnkan: „Gæti mín vissa um verk
mitt gleymt mér sjálfum! “ (11,2) Makbeð viðurkennir, að tilvist hans er
sýndar-tilvist fremur en veruleiki, af því hann vill ekki á það fallast, að
veröldin, sem hann lifir í, verði ekki aftur tekin. Þessi veröld er honum
martröð. I vitund Ríkarðs merkir „að vera“ að hrifsa kórónuna og myrða
380