Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Side 13

Adrepur
lega skrítin og frábrugðin öðrum þjóðum. Hvorttveggja er stórlega ýkt. Þjóðin
er í raun hvorki skrítnari né frábrugðnari nálægum þjóðum en svo að mest-
allur landslýður liggur hundflatur fyrir vesturheimskri múgmenningu og lífs-
háttum og virðist langt frá því að hafa fengið nóg. Samt skulum við vera
skrítin og öðruvísi, sérstök og jafnvel einstök. Gömul eymd og ný skal vera
dyggð.
í menningarpólitísku andrúmslofti af þessu tagi er auðvelt að láta eins og
maður sé einn í heiminum. Þótt einhverjir skrattakollar í útlandinu hafi komist
að einhverju sem ekki var áður vitað, eða aðeins komið sér saman um að nota
sömu hugtök yfir sömu fyrirbæri, þá þarft þú ekkert að taka tillit til þess. Þessi
svokallaða heimsmenning er ekki annað en mont og tilgerð í samanburði við
okkar gagnmerku íslensku sérstöðu. Því fáránlegri skoðanir sem þú getur lokkað
fram úr þínum sérstæða og rammíslenska gáfnakolli, því meiri líkur eru til
að mark verði tekið á þér.
Undanfarna áratugi hafa marxistar af ýmsu tagi og víða um heim rætt og
rifist um svokallaðan stalínisma. Aldrei hafa þó þessar umræður orðið fjörugri
en einmitt síðustu misseri, og skiptir þar mestu að stærstu kommúnistaflokkar
Vestur-Evrópu hafa af ýmsum ástæðum neyðst til að grufla lítið eitt í eigin
fortíð. En vegna okkar íslensku sérstöðu og pólitísku sjálfumgleði hefur allur
þessi gauragangur annaðhvort farið framhjá hérlendum sósíalismm eða þeir ekki
talið sig hafa neitt af honum að læra; fáeinar undantekningar sanna aðeins
regluna. í útlöndum mega menn þrugla hvað sem þeim sýnist, við hérna erum
svo sérstök í hugsunarhættinum og lífsskakinu öllu að við þurfum hvorki né
eigum að gefa því minnsta gaum hvað þá apa það eftir. Þótt samanlagður
marxistaskari Vesturlanda noti hugtakið stalínismi nokkuð á sama veg, þá er
það þeirra mál en ekki okkar.
Þessi afstaða á ekkert skylt við gagnrýna og sjálfstæða hugsun. Rúllugardínan
er aðeins dregin fyrir. Á sama hátt og menn upptendrast gagnrýnislaust frammi
fyrir hverju því úr útlandinu sem styrkt getur hugmyndir þeirra um eigið ágæti,
þannig byrgja þeir fyrir skilningarvitin um leið og eitthvað kemur fram sem
getur ógnað sjálfsmyndinni. Eitt vesælt hugtak er nóg, og skörpustu höfuð eru
rokin niðrí sandinn.
Með einangrun rússnesku byltingarinnar mótaðist alþjóðleg hreyfing með
ákveðin einkenni í starfi og hugsun. Sovéski kommúnistaflokkurinn varð fljótt
ráðandi afl innan þessarar hreyfingar. Samruni hans við sovéska ríkiskerfið
fæddi snemma af sér tilhneigingar til að beita hreyfingunni allri fyrir sovéska
ríkið og hagsmuni þess. Hugmyndafræðilegt forræði sovéska flokksins varð
líka með tímanum óvéfengjanlegt; þegar marxisminn er orðinn ríkiskredda í
Sovétríkjunum er um leið loku skotið fyrir fræðilegan þroska hinna flokkanna.
Þegar það tók að renna upp fyrir fólki að þessi hreyfing var ekki sósíalism-
235