Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Blaðsíða 72

Tímarit Máls og menningar
3.3. Goðsagan um sérstöðn íslenskrar menningar
Rammi sögunnar Hin útvalda er tilvitnanir í Einar Benediktsson. „Dular-
full fyrirbrigði veikja ekki vald né gildi hjartans...“ (116) er undirfyrir-
sögn sögunnar. I lokin er vísað til alhygðarinnar sem Einar Benediktsson
er algjörlega sannfærður um að sé „við hæfi gáfna- og skilningsþorsta vorr-
ar sérstæðu, fámennu og víðbýlu menningarþjóðar...“ (123) Sagan er
síðan skrumskæling á þessum orðum menningarpostulans. En þar sem hún
er úr Þjóðsögum Tómasar Jónssonar myndar hún ekki röklega heild, og
lesandinn verður að „þýða“ hana yfir á „raunsætt“ mál. Þrátt fyrir þetta
held ég að túlkun hennar liggi nokkuð beint við.
Sagan lýsir á sérstæðan hátt hvernig „dularfullt fyrirbrigði“ heggur á
vandamálahnút vanahjónabands þeirra Sveins og Katrínar. Hjónabandið
hafði þá um langt skeið fylgt formúlunni: „Kynleiði plús vonzka plús
þögn2 = brottför í reiðiham 3 í mánuði.“ (118) Skýringar sögunnar á
leiða og sambandsleysi hjónanna eru vinnuþrælkun Sveins í frystihúsi og
einangrun Katrínar við barnauppeldi inni á heimilinu. Einu tengiliðir
þeirra eru börnin og húsið. Síðan fæðist þeim tæknifyrirbrigði, sem leysir
vandann. Eða svcefir hann öllu heldur, því þau geta nú glápt á fyrirbrigðið
í stað þess að pína hvort annað með þögn í öðru veldi. Þessi hlutur er
greinilega tákn kanafjölmiðlanna, sjónvarps líkast til, því hann sendir frá
sér dægurlög, er fjarstýrður og hjónin „skildu (...) aldrei bofs af því sem
afkvæmið gargaði“. (123) Þannig býður erlend fjöldamenning upp á gervi-
lausn vandamála sem skapast af vinnuþrælkun og félagslegri einangrun.
Það verður til að loka „kringlóttu vömbinni“ enn frekar.
Fólkið í Rakstri er gegnsýrt „vestrænni menningu“ og „vestrænni hugs-
un“ og skulu nú nokkur dæmi tínd til um það. Þau lesa aðeins Moggann,
málsvara vestræns lýðræðis, og sjá svo um að gömlu hjónin lesi hann líka,
svo yfirgangur Kínverja fari ekki fram hjá þeim. Nú er það Kínverjagrýla
sem á að hlaupa í skarðið fyrir hina gömlu og útslitnu Rússagrýlu:
... enginn í f jölskyldunni hræðist lengur Rússann, þótt haft sé fyrir orð-
tæki: ég hélt bara Rússann vera kominn, ef eitthvað gengur á... (88)
Börnin hafa heldur ekki farið varhluta af þessari ágætu íiugmyndafræði.
Svo er sjálfsagt fyrir að þakka helsta innrætingarmiðli hennar, kanasjón-
varpinu. Þannig eru helstu viðmiðanir í leikjum barnanna sóttar til James
290