Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Blaðsíða 39

Sovétkommúnisminn 10 árum eftir „Vorið í Prag"
Blekkingar og fordómar
En þrátt fyrir allt eru enn við lýði tvenns konar háskalegar blekkingar um
hina sovétkommúnísku Austur-Evrópu meðal vestrænna sósíalista, jafnvel
meðal norrænna sósíalista. Mig langar til að afhjúpa þær, — með óhjá-
kvæmilegum einföldunum — og hneyksla þá e. t. v. einhvern.
I fyrsta lagi hafa margir hverjir tekið að ganga út frá því sem gefnu
að Evrópa skiptist í „fátækt, kommúnískt helvíti" og „auðuga, lýðræðis-
lega paradís“. Að vísu eru menn gramir vegna ranglætis í Austur-Evrópu,
en innst inni raskar það ekki ró þeirra að neinu ráði né vekur áhuga á
breytingum handan „járntjaldsins“. Obreytt ástand gerir skuggahliðar
„paradísar“ bærilegri, það gerir mönnum kleift að stinga upp í róttækl-
inga innan eigin hreyfingar með því að skírskota til úrkynjunar sovét-
kommúnismans, og svo fær maður í sífellu staðfestingu þess „hvað við
vorum nú snjallir að standa á móti frá upphafi“. En slík afstaða er lítil
stoð þeim sem kúgaðir eru í Austur-Evrópu og stuðlar naumast að fram-
gangi sósíalísks málstaðar heima fyrir. I hverri kosningarimmu og við
hvert róttækt umbótaspor verða jafnvel sósíaldemókratar að gjalda fyrir
vammir sovétkommúnismans þrátt fyrir allt. Fjendur sósíalismans vita
nefnilega betur: ógæfan fæddist innan vinstri hreyfingarinnar og tilheyrir
henni þar með áfram — án tillits til þess hvaða afstöðu menn taka hér
og nú.
I öðru lagi eru menn vantrúaðir á hvers konar „þróun í lýðræðisátt
innan kommúnísks stjórnarfars", þar sem þeir hafa einhvern tíma talið sér
trú um að fyrst verði að uppræta kommúnismann og síðan taka upp lýð-
ræðislegt stjórnarfar. Þá lifa menn enn í þeirri barnalegu trú að undir hinu
„kommúníska yfirborði" megi enn finna bæði gamla þjóðfélagskerfið og
forna lýðræðishefð, og þegar alræðisstjórnin líði undir lok einhvern tíma
í framtíðinni á óskilgreinanlegan hátt, birtist sú hefð aftur í vel starfandi
lýðræðisstjórn að vesturlenskri fyrirmynd. Og það sem á vantaði gætu
Austurevrópumenn fljótlega numið á Vesturlöndum! En fæst þessara ríkja
hafa nokkurn tíma átt sér lýðræðislega stjórnarhefð sem gæti „komið upp
á yfirborðið“. Auk þess hefur hin félagslega umsköpun þegar fyrir löngu
rist svo djúpt að þjóðfélagslegar forsendur til afmrhvarfs eru ekki fyrir
hendi. „Afmrhvarf" með valdboði mundi enda með skelfingum sem þessar
17 TMM
257