Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Blaðsíða 44

Tímarit Máls og menningar
lítið um eigið þjóðfélag í heild sinni, því í stað upplýsinga fá þeir aðeins
áróður. Vegna ritskoðunar og skoðanakúgunar er útilokað að neins konar
stjórnarandstaða nái að myndast með slíkum styrk að hún gæti beinlínis
ógnað forræði kommúnistaflokksins. Þeir sem hafa vænst lýðræðisþróunar
með því sniði einu að aðrir pólitískir flokkar vaxi upp við hlið kommún-
istaflokksins og í samkeppni við hann sem öflugir andstæðingar hljóta að
telja ástandið gersamlega vonlaust.
En á síðustu tveimur áratugum hafa orðið tvær merkilegar breytingar
í Austur-Evrópu, sem gefa vonir um þróun í lýðræðisátt einhvern tíma í
framtíðinni þótt ástandið virðist óumbreytanlegt og þrátt fyrir slæm áföll.
Umbótakommúnisminn er ekki útdauðnr
í fyrsta lagi var þegar á síðasta áratug viðurkennt í sovétkommúnískum
ríkjum að umbætur á þjóðfélagskerfinu væru óhjákvæmilegar. Að vísu
voru settir ýmsir fyrirvarar, en viðurkennt var það. Ný kommúnísk um-
bótastefna kom fram í dagsljósið. I öllum sovétkommúnískum löndum
voru ennfremur misgagngerar endurbætur gerðar.
Einkum í Tékkóslóvakíu fengu menn fljótlega staðfest að stjórnarhag-
ræðingar og tæknilegar umbæmr eru ekki einhlítar, heldur verða breyt-
ingar í lýðræðisátt að fylgja með. Sú tékkneska þróun, sem náði hámarki
fyrir tíu árum, sýndi líka að umbótasinnuð og lýðræðisleg öfl gátu risið
upp og beitt sér jafnvel innan úrkynjaðs kommúnistaflokks af ausmr-
evrópskri gerð.
En tékkneska tilraunin var eins og kunnugt er brotin á bak afmr með
hernaðaríhlumn „bróðurríkjanna" og varð því einangraður viðburður inn-
an eins lands. Afleiðingarnar urðu hörmulegar og ekki aðeins fyrir Tékkó-
slóvakíu þar sem afmrhvarfið til „eðlilegs ástands“ leiddi til stöðugrar
spennu. Til að réttlæta íhlumnina fann sovétstjórnin upp lokleysu um
„endurskoðunarstefnu sem greiðir leiðina til gagnbyltingar". Alls staðar
innan áhrifasvæðis Sovétríkjanna — Ungverjaland þó að nokkra undan-
skilið — vora umbæmrnar stöðvaðar og öll umbótahyggja var talin „end-
urskoðunarstefna og hægri tækifærismennska“. Umbótastefna varð bann-
orð.
Bæði í Ausmr-Evrópu og í útlegð á Vesturlöndum eru nú margir fyrr-
verandi umbótasinnar sem draga þann lærdóm af að með þessu hafi kostir
262