Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Blaðsíða 42

Tímarit Mdls og menningar
um „nýlendustjórn" eru orðum auknar, en leppríki eru þau í orðsins verstu
merkingu. Meðan Sovétmenn voru að byggja upp ríki sitt sem stórveldi
létu þeir ónotuð tækifæri til að byggja upp sósíalískt ríkjasamband á
jafnréttisgnmdvelli. I staðinn var byggt upp heimsveldi með forráðum
eins ríkis og undirokun annarra. Vandamál þeirra ríkja urðu eins konar
innanríkisvandamál Sovétríkjanna og þessi skipan var endanlega staðfest
með skiptingunni í áhrifasvæði.
Eðli þessarar skipanar hefur gert það að verkum að andstaða hinna
kúguðu þjóða er ofin saman úr þjóðernishyggju og fjandskap gegn Sovét-
ríkjunum. Um leið hefur áfallið eftir innrásina í Tékkóslóvakíu fyrir tíu
árum markað djúp og varanleg spor. Oánægja innan hvers ríkis er mikil,
en allir gera sér ljóst að ný frelsunartilraun er vonlaus nema einhver breyt-
ing bæri á sér innan Sovétríkjanna sjálfra. En jafnvel þótt til þess komi
munu slíkar tilraunir einkennast af sterkri þjóðernishyggju sem enginn
getur rönd við reist. Vestrænir sósíalistar, sem hafa skömm á þjóðernis-
hyggju, verða að skilja hvers vegna hún er svo ríkjandi í Austur-Evrópu.
2. Sú framleiðsluaukningarvíma, sem að hluta var haldið uppi með ógn-
unum og aga og hélt kröfum um örari lífskjarabætur í skefjum, er löngu
horfin. Frá og með valdatíma Krústsjoffs neyddust sovétkommúnísk stjórn-
völd einnig til þess að lofa ákveðnum lífskjarabreytingum og gæta þess
að svíkja ekki loforðin. Þá var lýst yfir því að auðugt neysluþjóðfélag
væri markmið sósíalismans. Slíkt þjóðfélag er keppikefli fólks af því það
hefur aldrei kynnst því. Mörgum vestrænum sósíalistum hnykkir við þegar
þeir verða þess áskynja hve mjög Austurevrópumenn þrá að koma á slíku
þjóðfélagi, en þá skilja þeir einfaldlega ekki að sá sem svangur er hefur
aðrar óskir en sá sem er þegar mettur.
Þrátt fyrir sjömílnaskref í átt til iðnvæðingar hefur Austur-Evrópa ekki
enn náð stöðu fulliðnvæddra ríkja, og á vissum sviðum ríkir gamla van-
þróunin enn. Hagvaxtaraukning er hvorki í samræmi við fyrirheit né vonir
manna. Ástæður eru þörf fyrir meiri fjárfestingar, gríðarleg hernaðarút-
gjöld risaveldisins, og ekki síst hið máttlausa efnahagskerfi. Efnahagur
fólks hefur rýmkað nokkuð, lífsbaráttan er auðveldari en var fyrir 20 ár-
um, en frekari þróun í þá átt eru takmörk sett, bæði af gamalgrónum og
nýuppkomnum efnahagsvandamálum. „Neytendahugarfarið“, sem gefið
hefur verið undir fótinn, rekst nú á óhæfni hins miðstýrða áætlunarbúskap-
ar að fullnægja eftirspurninni.
260