Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Blaðsíða 40

Tímarit Máls og menningar
hrjáðu þjóðir mundu naumast verðskulda. Og umfram allt er vestrænn
þjóðfélagsveruleiki varla það eftirbreytnisverður að sósíalistar geti mælt
með honum sem fyrirmynd til lausnar á þessum vanda!
Hin sovétkommúníska Ausur-Evrópa á þess engan kost að hverfa til
baka. Með Austur-Evrópu er að sjálfsögðu átt við allt áhrifasvæði Sovét-
ríkjanna að þeim sjálfum meðtöldum. Þar verður umfram allt að breyta
ríkjandi þjóðfélagskerfi með því að sigrast á neikvæðum, andlýðræðislegum
og hamlandi öflum innan þess, ekki reyna að flytja inn annarlegar nýjung-
ar né endurbyggja það sem áður var. Og breytingarnar verða að spretta af
þjóðlegum og þjóðfélagslegum rótum á hverjum stað, hagsmunum og mót-
hverfum sem eru að sjálfsögðu í grundvallaratriðum ólík því sem tíðkast
í kapítalískum þjóðfélögum.
Nokkra undanfarna áratugi hefur staðið deila um það hvort hið sovét-
kommúníska skipulag geti yfirleitt talist sósíalískt. Sumir halda því fram
að fremur sé um „ríkiskapítalisma“ að ræða, og nýlega komu svo maóistar
fram með þá fullyrðingu að „endurreisn kapítalismans“ hefði átt sér stað
þar eftir dauða Stalíns(!). En ef menn líta á sósíalismann sem lokamark-
mið, eins og rétt er, er fáránlegt annað en að líta einnig á sovétkommún-
ismann sem mjög ófullkominn og takmarkaðan áfanga á langri braut til
sósíalismans. Sovétkommúnisminn ruddi einnig ýmsum hindrunum úr þeirri
braut — hann útrýmdi kapítalísku eignarhaldi á framleiðslutækjum og
jafnaði stéttaskiptingu kapítalismans við jörðu. Annað mál er að fram-
kvæmdin varð með þeim hætti að hún lagði þungar klyfjar á sósíalíska
hreyfingu í heild, setti hömlur á framhaldsþróun sósíalismans og stefndi
honum í blindgötu. Það er nauðsynlegt að leita nýrra leiða og að leggja á
minnið þau óhæfuverk sem hafa verið unnin í nafni sósíalismans, en ef
menn líta á sovétkommúnismann sem „nýkapítalisma“ en ekki sem sér-
stæða þjóðfélagsgerð í mómn, geta þeir t. d. beðið árangurslaust tiltekinna
þjóðfélagsbreytinga innan þessara ríkja sem geta aldrei átt sér stað.
í kjölfar sífellt fleiri afhjúpana um glæpaverk Stalínstímans og vegna
risaveldistilhneiginga Sovétríkjanna hafa nokkrir gagnrýnendur jafnvel
reynt að leggja sovétkommúnismann og fasismann að jöfnu. Vissulega má
finna sameiginleg einkenni með öllum alræðisstjórnum, og sovétkommún-
isminn felur vafalaust í sér alræðisstjórn. Sjálfsagt er að fordæma þessi
einkenni og berjast gegn þeim hvar sem þau birtast, en þrátt fyrir þau er
villandi að jafna þessu tvennu saman. Fasískar alræðisstjórnir átm og eiga
þann tilgang einan að vinna gegn hruni kapítalismans, jafnvel með ofbeldi,
258