Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
inn holdi klæddur og kommúnisminn þaðan af síður, þá þurfti að finna henni
heiti, þó ekki nema til að greina hana frá öðrum hreyfingum. Af nokkrum
varð eitt heiti ofan á og má nú kallast ríkjandi meðal andkreddu-marxista, sem
sé hugtakið stalínismi. Það hefur óneitanlega þann ókost að fela í sér nafn á
manni sem flestir ala enn til nokkrar tilfinningar. En það er ekki eitt um það.
Við burðumst með þá í hugtökum Marx, Lenín, Trotskí og Maó og kvörtum
ekki. Verra þykir mér hvað Jósep er gert hátt undir höfði með því að kenna
hann við öll þessi ósköp. Hvorttveggja er þó smávægilegt miðað við nauðsyn
þess að menn eigi sér sameiginlegt hugtak yfir svo söguríkt fyrirbæri og hér
um ræðir.
Ef við tökum hugtakið kratismi (eða sósíaldemókratismi) til hliðsjónar, þá
sjáum við að merking þess ákvarðast af almennum grunndráttum, svo sem af-
stöðu til þingræðis og ríkisvalds og margreyndri stéttasamvinnu, en ekki frá-
vikum og afleiðingum stefnunnar í einstökum löndum. Þó kratar í Þýskalandi
hafi á sínum tíma látið myrða Rósu Luxemburg og Karl Liebknecht, þá er það
í sjálfu sér ekki kratismi né getur tryggur stuðningsmaður Alþýðuflokksins í
Trékyllisvík talist ábyrgur fyrir því. Sama er að segja um hugtakið stalínismi.
Það felur í sér þá höfuðþætti í hugsun og starfi sem öll hreyfingin átti sam-
eiginlega. Gúlag var til dæmis ekki stalínismi (hvað þá stalínismz»») heldur
ein af afleiðingum stalínismans í Sovétríkjunum, og útí hött að sækja til saka
fyrir það gjaldkera kommúnistadeildarinnar á Stokkseyri.
Á meðan hugtakið stalínismi er eingöngu notað sögulega á enginn að þurfa
að misskilja það, jafnvel þótt menn leggi mismunandi áherslur á ýmsa þætti
stalínismans og geti auk þess greint á um hvenær hann hefjist og hvenær
honum Ijúki, eða hvort honum sé lokið. Hættan á misskilningi kemur þá fyrst
þegar hugtakið hefur fengið yfirfærða og and-sögulega merkingu og er notað
sem kennimark eða lýsing á einhverju sem í kjarna sínum er annað en stalín-
ismi. Þá hefur það líka glatað fræðilegu inntaki sínu og er orðið að hrós- eða
skammaryrði eða einhverju þar á milli. Og af því tungan á nóg af slíku og
stalínisma-hugtakið er ekki til frálags vegna skorts á staðgengli, þá finnst mér
aðkallandi að þeir sem hafa tamið sér að tjá andúð sína á flestu milli himins
og jarðar með þessu orði hætti því og haldi sig hér eftir við söguna og annað
ekki.
Jafnframt finnst mér kominn tími til að strútarnir reki kollana upp úr sand-
inum hvíta og horfist í augu við uppruna sinn. Það lifir enginn á goðsögum
til lengdar, allra síst goðsögum um eigin fortíð.
Vésteinn Lúðvíksson.
236