Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Síða 101

„Islenski skólinn“ og Hrafnkelssaga
ekkert verið ritað á íslenska tungu. Grundvöllur slíkra rannsókna er enn-
fremur ótrausmr vegna þess að ýmsar helstu sögurnar liggja ekki enn fyrir
í fullnægjandi útgáfum. Þá eru niðurstöður um uppruna og eðli sagnanna
mjög á reiki. Kenningin um þær sem höfundarverk hefur leitt ýmsa út í
öfgar, m. a. allt að örvæntingarfulla leit að efniviði sem hin fornu skáld-
menni hefðu smíðað úr. Hefur þá viljað sannast að það finnur hver sem
um er hugað. Sumir hafa ætlað sögurnar rómana sem spegli einungis sam-
tíð höfundanna, 13. og 14. öld, þó annað sé látið í veðri vaka, í annan
stað er þeirri skoðun hampað að þær séu búnar til úr áhrifum, einkum
frá riddarabókmenntum eða lærðum kristilegum ritum, enn aðrir trúa því
að höfundarnir hafi rakið frásagnarþráðinn upp úr sjálfum sér.
En svo sundurleitur sem efniviður sagnanna mundi samkvæmt þessu
vera þá mætast þær í einum harla mikilvægum punkti: Þær þykjast vera
sannar. Höfundarnir, sem eftir öllum sólarmerkjum að dæma hafa setið
við skriftir sínar víða um land, ættu að hafa unnið allir sem einn
undir sama járnaganum: Þeir máttu ekki láta bera á því að þeir væru
að skrökva! Islendingasögur eiga sér allar sannsögulegt baksvið, svo sem
landnám Islands og þjóðfélag þess frá næstu öld þar á eftir, að ógleymd-
um tengslum við sögu annarra landa. Þá kemur fjöldi persóna þeirra fram
í öðrum og traustari heimildum, svo sem Islendingabók, Landnámu og
annálum. Söguslóðir eru sömuleiðis úr heimi raunveruleikans, kennileitin
blasa við hvar sem farið er um landið og bera sömu heiti og í sögunum.
A hinn bóginn ónáða höfundar okkur ekki með nærveru sinni, þótt þeir
séu oft og tíðum bæði ágengir og alvitrir í skáldsögum, heldur er frásögn
jafnan hagað svo sem heimildir gætu verið fyrir hverju einu.
Þetta allt og margt fleira veldur því að sögurnar orka á lesendur sem
túlkun raunveruleika en eigi að síður gemr og hlýmr margt í þeim að
vera tilbúningur og hugarburður, t. a. m. frásagnir af yfirnáttúrlegum efn-
um, og í formgerð þeirra leynir listin sér ekki. En til hins — að sanna að
þorri þeirra eigi ekki fyrirmyndir í raunvemleika sögualdar og væm ekki
taldar hafa gerst, þegar þær voru skráðar — þarf miklu sterkari rök en til
þessa hafa verið borin fram. Það dugir jafnvel skammt að vitna í undan-
tekningar meðal nokkurra hinna yngsm sagna sem eru mótaðar af hefð
greinarinnar.
Nú fór því raunar fjarri að þeir sem mörkuðu stefnu íslenska skóians
afneimðu munnmælum sem heimildum sagnameistaranna. Nær væri að
segja að hin gamla tröllatrú á sannindum arfsagna hefði verið forsenda
319'