Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Side 92

Ádrepur Vramhdd af bls. 255.
ég ekki þessa tilhneigingu á þeim dögum sem ég komst í tæri við marxism-
ann . . . ég vildi aldrei ganga í Kommúnistaflokkinn. Ég vildi frjáls mega velta
málefnunum fyrir mér með þeim forsendum sem ég hafði á valdi mínu; lét
aldrei rígskorðaðar heimspekigreinar binda mig.“
Heldur finnst mér þetta ósmekklegt en þó mjög í stíl við þá vanmáttaráráttu
Halldórs, sem virðist vera ein helsta kveikjan að minningabókum hans, að gera
lítið úr gömlum samferðamönnum og upphefja þannig sjálfan sig. Af félögum
hans íslenskum hafði enginn eins mikla möguleika og hann tiL að fylgjast með
umræðum um gang mála í Sovétríkjunum; og til er frá hans hendi ýmislegt
sem bendir til að hann hafi enganveginn reynt að múra sig inní fáfræðinni.
Hann getur því ekki einsog þeir afsakað sig með því að hann hafi ekki vitað
betur. Samt létu fáir ef nokkrir „rígskorðaðar heimspekigreinar“ binda sig
einsog hann.
En hvað kemur upplýstum manni einsog Halldóri Laxness til að kenna nú
þessa fortíð sína við marxisma? Er hann að reyna að koma höggi á Karl Marx?
Og þá hversvegna? Er hann að reyna að hjúpa sinn akkilesarhæl margrómuðu
gæðalíni? Eða eigum við aðeins að skilja þetta sem yfirlýsingu um að hann sé
nú endanlega genginn í lið með þeim svarthöfðum borgarapressunnar sem í
fyrirlitningu sinni á lesendahópnum geta ár eftir ár boðið lionum uppá þann
fróðleik að marxismi og stalínismi sé sama fyrirbærið? Vésteinn Lúðvíksson.
Að skilja tímann
Ritstjórinn sýndi mér sem ritnefndarmanni ádrepu Vésteins Lúðvíkssonar um
Halldór Laxness og marxismann. Þar voru slegnir tónar sem létu illa í mínum
hlustum og því bið ég ritstjóra fyrir stutta athugasemd.
Bölvanlega er mér við það, að ferill Halldórs Laxness sé settur undir merki
„gagnrýnislausrar trúar á visku annarra“. Ég á þá ekki við þau almennu sann-
indi, að öll höfum við sest við fætur meistara, lengur eða skemur, því ekki það?
Heldur hitt, að Halldór Laxness kunni jafnan að bræða upp þau áhrif sem
hann varð fyrir og nota í nýsmíði. í Sjálfstæðu fólki nýtist honum prýðilega
ýmislegt úr umræðu marxista um bændamál í heiminum, kenningin veldur
engri andarteppu í skáldsögunni, nema síður væri. Og væri miklu skemmti-
legra að lifa ef þeir sem síðar vildu gjóta augum til marxisma þegar þeir
sömdu skáldverk hefðu náð jafn sannfærandi árangri.
En „sagðist“ H. L. hafa verið marxisti? Ég hef ekki heyrt það, þótt vissulega
hafi hann játast undir áhrif úr þeirri átt. Ég er auðvitað sammála Vésteini Lúð-
víkssyni í því að það er óralangt frá Marx til Stalíns. En þegar hann vill kalla
H. L. „emn ötulasta talsmann stalínismans hér á landi“, þá segi ég stopp.
338