Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Blaðsíða 100

Tímarit Máls og menningar
Gunnar Benediktsson:
AÐ LEIKSLOKUM
Ahugaefni og ástríður.
Bókaútgáfan Orn og Orlygur h.f., 1978.
171 bls.
Til er landskunn saga um prestinn í
Saurbæ nyrðra, sr. Gunnar Benediktsson,
þegar hann skyldi hafa forgöngu í undir-
búningsnefnd til að semja stefnuskrá
fyrir félag Framsóknarmanna í Eyja-
firði. Sem hann nú tekur „að brjóta
heilann um höfuðlínur í stefnuskrá fé-
lagsins og sökkva mér niður í viðfangs-
efnin, sem fyrir lágu, þá komst ég að
þeirri niðurstöðu, að ég hafnaði alltaf í
sósíalisma, sem ég þekkti þá ofurlítið
til". Upp úr þessu slitnaði síðan sam-
starf sr. Gunnars við Framsóknarfélaga
sína og hann hneigðist opinberlega til
sósíalisma, en því lauk svo, að hann
gekk til liðs við hina ungu kommúnista-
hreyfingu og hvarf frá prestskap í
Grundarþingum. Þegar Jónas frá Hriflu
spurði klerk, hvað valdið hefði brott-
hvarfi hans og fékk vitneskju um það,
sem gerzt hafði, varð honum að orði:
„Það var slæmt, að þú skyldir fara að
grufla út í þetta!" Þessa sögu hefur
Gunnar sjálfur staðfest í riti sínu
„Skriftamál uppgjafaprests" 1962.
I beinu framhaldi af þessu „grufli"
braut uppgjafaprestutinn allar brýr að
baki sér og gerðist eldheitur predikari á
nýjum slóðum, boðberi hugsjónar sósíal-
ismans, sem hann síðan hefur aldrei
brugðið trúnaði við, hversu mjög sem á
móti blés á stundum, og aldrei gengið
á máia hjá þeim öflum, sem hann telur
til óheilla alþýðu þessa lands; „gruflið"
skapaði einlægan og heilsteyptan bar-
áttumann, sem nú á níræðisaldri lítur
yfir feril sinn með því að rita fjórar
minningabækur: „Stungið niður stíl-
vopni' 1973, „Stiklað á stóru" 1976, „í
flaumi lífsins fljóta" 1977 og nú síðast
„Að leikslokum" 1978.
I þessum bókum bregður hann upp
litríkum myndum af ævi sinni frá upp-
hafi vega austur í Hornafirði um alda-
mótin síðustu, þar til hann er setztur að
á friðarstóli í Reykjavik hin síðustu ár.
Bækur þessar eru mikilvægar heimildir
um viðburðaríka sögu, bæði hans sjálfs,
svo og þeirra pólitísku og menningar-
legu tíðinda, sem orðið hafa á íslandi á
þessari öld. Sem að líkum lætur kann
hann frá mörgu að greina, enda virkur
þátttakandi í ólgandi lífi þessa tíma-
skeiðs og kennir sannarlega til í storm-
um sinnar tíðar. Rithöfundarhæfileikar
hans koma engum á óvart, því að þá
hefur hann fyrir löngu opinberað alþjóð;
hitt er aðdáunarvert, að minni hans
virðist furðulega traust á löngu liðna
atburði, og hversu vel honum hefur tek-
izt upp að glæða þá nýju lífi, án þess
ellimörk megi greina. Frásögn hans og
stíll einkennist sem einlægt fyrr af
hreinskilni, hjartahlýju og góðlátlegum,
græskulausum húmor; það er og eftir-
tektarvert, að þrátt fyrir minningar um
hatrama, linnulausa baráttu í skæðu ná-
vígi við andstæð öfl, sem hömðust við
málstað hans og vildu gera honum per-
sónulega sem mest til miska er honum
sjálfum ekkert hatur í hug og furðu
lítil beiskja kemur fram, þótt til slíks
væri ærin ástæða. Þar er framar öðru
heiðríkja hugans; sanngirni og mildi í
dómum ganga sem rauður þráður gegn-
um verk hans. Hann þarf hvorki dóm-
hörku né heldur að hafa stöðugt fing-
urinn á lofti til að benda með vandlæt-
ingu á framferði andstæðinganna; les-
andinn skynjar það vel á bak við hóg-
væra frásögn hans, hvílík baráttan var,
þegar hún var hörðust, og hvaða dóm á
346