Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Blaðsíða 86

Tímarit Máls og menningar
á nauðsyn þess að eiga góðan skrokk og gefa honum feitmeti til að hann standist
þær kröfur sem róðraöld gerði til manna. Þá geta menn orðið „duglegir til
verka“ (I verum, 186) og stritið verður ánægjulegt. Og þá geta menn tekið til
við þær unaðssemdir sem næst koma: haft ánægju af brennivínstári — en í hófi
þó (1 verum, 246) og svo af þybbnum og rjóðum stúlkum, en í fagurfræði
Theódórs er gott að stúlkur séu „þrýstnar" og „þriflegar“ — í Lokadegi getur
ekki indælli heimasætu en þá sem svo er lýst, að hún var „Ijóshærð og lagleg,
hraust og holdug stúlka“ (76).
Jafnt í skáldsögum og ævisögu myndast föst og skyld tengsli milli búsældar,
góðs afla, lífsnautnar og náttúrufegurðar. Eða eins og segir í lverum'.
„Oft var barnslegur fögnuður minn svo mikill, er við pabbi komum í land
með góðan afla í blæja logni og sólskini, að ég viknaði. Þá gagntók þessi
hrifning mig, er ég kom auga á döggvot blóm, sauðahnappa og skarifífla, á
gröndunum á leiðinni heim. Flæddi þá um mig einskær fögnuður yfir lífinu,
eins og ég kæmi í návist guðs við þessa tilbreytingu, að koma af sjónum þreyttur
undan árinni. Það brýndi mig og stælti að geta flutt móður minni þær fréttir, að
við værum með „fullan skut og hálfan barka“ og eina eða tvær lúður. Það var
notalegt að komast úr bleytunni og borða sig saddan af feitu heilagfiski og
lifruðum kútmögum, og það gaf mér von um að fá að lifa og verða hraustur
maður“ (104).
Þessi búsældarviðhorf setja líka svip sinn á samlíkingar Theódórs. Þegar
Dagbjartur, söguhetja í Lokadegi, horfir ásthrifinn á Margréti heimasætu spila á
orgel, þá verður honum það sérstakur yndisauki að sjá litlu fingurna hoppa á
nótunum „eins og hvítir kjúklingar, nýskriðnir úr eggi“ (80).
Náttúran er í bókum Theódórs ekki aðeins geðslegur förunautur búsældar og
lífsfyllingar. Hún er huggun í raunum jafnt þeim ólánsmanni sem hefur ráðið
manni bana og er að veslast upp í fangelsi (Gríma, 109) og Theódór sjálfum
þegar hann kemur slyppur heim á æskustöðvarnar í Flatey, þreyttur og einmana
(688). Náttúran er líka — og þá einkum í skáldsögunum, dramatískt undirspil
við raunir og sorgir eins og þegar Nonni í Utlagar er að hugsa um kærustuna
sem sveik hann: „Sogin niðri i vörinni rifu grjótið til fram og aftur og átu sig
langt upp í snjóskaflana framan í bakkanum, og bylgjurnar slettu þaramaukinu
út úr sér eins og hálftuggnu grasi með einhverri skelfilegri vonsku, og svo
hrafnarnir!" (160).
Svo mætti lengi áfram halda með dæmi um það, hvernig sama reynsla, sami
lífsskilningur móta jafnt skáldsögur Theódórs Friðrikssonar sem ævisöguna.
Vitanlega eru áherslur samt ekki alltaf þær sömu. Það er algengt í öllum bókum
208