Tímarit Máls og menningar - 01.07.1980, Qupperneq 118

Tímarit Máls og menningar
skapur hans síður en svo átt upp á pallboröið hjá sovétmönnum. Brecht gætti
þess að vísu vandlega að komast ekki i návígi við sovésk yfirvöld á útlegðarárum
sínum, en hann hefur þó tæplega átt erfitt með að sjá sjálfan sig eða vini sina og
samherja i visindamanninum sem lætur hugfallast frammi fyrir pyntingartólum
kirkjunnar. Þess vegna er alls ekki fjarri lagi að líta á leikritið um Galileo Galilei
sem dulbúna dæmisögu um viðureign hins sovéska rikisvalds og andófs-
mannsins.
Syning Berliner Ensemble á Galileo Galilei var frumsýnd á áttræðisafmæli
Brechts í fyrra, en mikil ráðstefnu- og hátiðahöld fóru fram í Austur-Berlin af
því tilefni. Þetta var afar st'tlhrein og myndræn sýning og hún dró svo skýrt fram
andstæðurnar í heimi verksins að óhjákvæmilegt var að veita þeim sérstaka
eftirtekt. Yfir baksviðið þvert og endilangt teygðu sig svalir og frá þeim gengu
rveir stigar sitt hvorum megin á sviðinu niður á hringlaga pall á miðsviði, þar sem
atburðir leiksins fóru einkum fram. Þessi pallur var athafnasvið Galileis, rann-
sóknarstofur hans og vistarverur, en á svölunum birtust hins vegar gjarnan
fulltrúar hins kaþólska kennivalds, kardinálar og aðrir yfirboðarar. Leiksviðið
endurspeglaði þannig valdskiptingu samfélagsins mjög vel og klæðaburður
persónanna lýsti henni einnig. Kardinálarnir gengu allir klæddir i hvítum,
nærskornum kuflum, sem gáfu þeim yfirbragð strangleika og festu, ekki síst
þegar þeir birtust í hópum á sviðinu. Þeir hreyfðu sig hægt og settlega,
greinilega mjög meðvitaðir um styrk þeirrar stofnunar sem stóð þeim að baki.
Galilei gekk hins vegar allfátæklega og hirðuleysislega til fara, enda of hug-
fanginn af rannsóknum sínum til að sinna hversdagslegri hlutum sem og
vélabrögðum þessa heims. Varnarleysi hans kom þannig skýrt í ljós í allri
umgerð sýningarinnar, auk þess sem frábær túlkun Ekkerhards Schall á Galilei
beindi mjög athyglinni að barnaskap hans og blindu — i góðu samræmi við
kröfu Brechts um að leikarinn sýni áhorfendum gagnrýna afstöðu sína til
persónunnar. Eg veit hins vegar ekki hvort það var einber tilviljun að Galilei
skvldi ekki vera þarna skeggjaður og síðhærður, eins og flestar myndir sýna
hann, heldur stuttklipptur og sléttrakaður, eins og Brecht var sjálfur og sumir
lærisveinar hans raunar líka! Það var hvað sem öðru líður ekki erfitt fyrir
útiending að koma auga á hliðstæður þessa leiks í austurþýsku þjóðfélagi
samtímans, þar sem menn sitja fangelsaðir fyrir ekki ósvipaðar sakir og Galilei.
Um þetta stóð að sjálfsögðu ekki orð í leikskrá sýningarinnar, en leiksviðið sjálft
talaði sínu máli.
A yngri árum sínum hneigðist Brecht mjög í átt til anarkisma og þó að hann
gerðist síðar kommúnisti hafði hann ætíð megnustu óbeit á flokksræði og
240