Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
ársins 1940, og við því tóku Ljóbabxkurnar, á sama ári, málsvari raunsæis-
ins. Ljóð skáldanna voru ljós og þeim ætlað að sundurgreina hina félagslegu
stöðu mannsins, áttu að orka umbúðalaust á hugann og finna til með
börnum tímans í tímans rás og spegla atburði hans, bæði innlenda og
erlenda. Þessi kannski kynlega raunsæisstefna spratt í lokuðu landi þar sem
innlendar og erlendar fréttir voru bæði ritskoðaðar og af skornum skammti.
Höfuðskáld stefnunnar voru Jose Gomes Ferreira, David Mourao Fer-
reira og fleiri, arftakar svipaðrar stefnu sem herjaði um aldamótin. Skáldin
voru ofmett á innri íhugun fyrirrennara sinna og óttuðust að innhverf
hugsun gæti brenglað vitundina um nærveru alls sem umkringir manninn.
Ljóðin stefndu að því að vera samræður milli lesenda og skálda, en urðu
aldrei rabbljóð á borð við nýraunsæið í Norður-Evrópu. Tilraunir sínar
stunduðu skáldin öll stríðsárin, í harðlæstu landi hjá ólæsri þjóð. Raunsæi
raunsæismannsins er tíðum að píra augum á umhverfið og hafa innri sýn
þegar best lætur.
Smám saman gætti ólíkra skoðana hjá skáldum nýju Ljóðabókanna. Ljóð
Jorge de Sena flétta töfraleiki og súrrealisma án þess að yfirbragð ljóðlistar-
innar hætti að hafa svipmót sígildrar ljóðlistar. I ljóðum Rui Cinatti er að
finna austurlenskan blæ, vissa andatrú og dulúð sem streymir frá hinni
lífrænu jörð sem er gædd sál og anda. Jose Blanc de Portúgal kýs að búa í
lokuðum ljóðaheimi, haldinn þá þeirri hneigð að langa að lýsa því sem ekki
verður með orðum lýst og endar á kaldhæðni sem hættir samt til að vera of
tilfinningaleg. Sophia de Mello Breyner Andresen bræðir orð og mynd
saman í einslags innsæi, í tilfinningu sinni fyrir hafinu, tákni eilífs óróleika.
Skáldskapurinn er þá innri og ytri ástarþrá, á sama hátt og fólk leitar að ást
sinni hvert á öðru.
A meðan þetta gerðist í ljóðlistinni sat Salazar við völd og fyllti fjárhirslur
ríkisins af gulli en heimili landsmanna af andlegri og veraldlegri fátækt. í
anda hins sanna og sómakæra íhaldsmanns var styrkur gjaldmiðill höfuð-
keppikefli hans, því erlendir lánardrottnar bera virðingu fyrir því sem mest
ber á út á við: traustum gjaldmiðli. Efnahagur landsins var því reistur á
hugarfari nirfils sem vill allt „báknið burt“ nema féhirslurnar. Og lögreglan
sá um að ekki sæjust ytri merki fátæktarinnar, stéttir og bæjarhlöð voru
sópuð, en innan dyra var auðn og ruður. Það að heiminum bárust engar
fréttir frá Portúgal bar vott um að allt væri í iagi í landi Salazars. Engar
fréttir eru góðar fréttir.
Hinir fáu sem þekktu eitthvað til málanna vissu að þúsundir manna flýðu
land, á ólöglegan hátt án vegabréfs, og enduðu sem réttlausir hálfgerðir
þrælar í velmegunarríkjum Norður-Evrópu, engu að síður var þrælalífið þar
betra en heima. Hið landflótta verkafólk sendi fé heim til fjölskyldna sinna
484