Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 41

Nútímaskáldskapur í lausu máli
eða gráti, í stað persóna hinna ríku andstæðna áður. A slíkum niðurstöðum
byggði nútímaskáldsagan líf sitt.
Portúgalska skáldsagan tók tiltölulega seint við sér. Hún snerist ekki frá
tímaskyni og stéttaþjóðfélagi til þeirrar skoðunar að alþýðumanninum sé
launaumslagið það sama og aðalsmanni er ættartalan fyrr en með rithöfund-
unum Urbano Tavares Rodrigues og Pires. Hjá Urbano fjalla sögurnar
gjarna um karlmenn í hetjuættaðri smámennsku sinni í stríði hversdagsins.
Konurnar renna saman við karlmennina í djörfu samkyni, hressar og knáar í
hrottaskap sínum sem er byggður á lágu kaupi. Hátterni fólks er þá
samkvæmt launastiga.
Slík list fjallaði fráleitt um eigið eðli, þótt vandamál manns og skáldsögu
séu samfara. I heild var bandaríska skáldsagan of alþýðleg til þess hún gæti
verið verulega heillandi; hana skortir vitsmuni. Og á síðustu áratugum er
hún of háskólaleg til þess hún geti verið vitsmunaleg og alþýðleg í senn.
Fávísi vitsins getur haft afar eyðandi áhrif á listirnar.
En atburðir heimsins sem síuðust gegnum ritskoðunina bárust ekki
aðeins í formi bandarískra bókmennta, heldur í hinum nýju bókmenntum
Brasilíu. Þetta voru bækur eftir Verissimo, Lins do Regio, Raquel de
Queiros og Garciliano Ramos. Oll voru þau tengd sósíalisma eða kommún-
isma. Hið afturhaldssama portúgalska ritmál hleypti meira að segja inn
brasilískum nýyrðum. Tíminn var í óskhyggju sinni nýr tími. Og sjaldan er
mannsandinn jafn blindur og þegar hann horfir galopnum augum á raun-
veruleikann og gasprar um raunsæi sitt.
Afturhaldsstefnur eru afar fróðlegar. Af þeim er hægt að læra tiltölulega
meira um manninn en af framúrstefnum sem beina sjónum að manninum í
ókominni framtíð. Svo sigla afturhaldsstefnur gjarna undir „nýjum fánum“.
Salazar ætlaði að koma á nýrri reglu, hóf á loft varnarorð gegn auðvaldi og
iðnaði, en náttúru mannsins átti að verja með því að hafa hann í ómenntuð-
um tengslum við náttúruna, í landi „samstéttastefnu í einu landi“. Meðan
sovétmenn boðuðu sósíalisma í einu landi.
Vegna ólæsis og menntunarskorts, fremur en hvað skólakerfinu var áfátt,
voru engar líkur til að almenningur gæti lesið bækur rithöfundanna. Skáld
nýraunsæisins skrifuðu stundum bókmenntir sem almenningur gat þakkað
sínum sæla fyrir að vera ólæs á. Verkin áttu lesendur hjá framsæknasta hluta
borgarastéttarinnar, voru í stíl hugmyndanna sem hann gerði sér af almenn-
ingi, einkum sniðin fyrir róttæka menntamenn sem vissu hvernig englarnir
áttu að vera í jarðneskri paradís alþýðu.
A þriðja áratugnum streymdu stefnuskrár látlaust frá bókmennta-
kennurum háskólanna. Þær fylltu huga hungraðra og einangraðra nemenda.
Eitthvert litríkasta skáld þessa tímabils, á mörkum loka táknrænustefnunnar
511