Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Blaðsíða 67

Meistari Fínezas
Ég reis á fætur með andlitið löðrandi í sápu og einhver óljós óþægileg
hugsun þjakaði mig. Handklæðið féll af brjósti mér. Kannski greip mig
löngun til að flýja eða biðja hann að hætta að leika þessa ögrandi og
sorglegu tónlist.
En meistari Fínezas stóð fyrir framan mig fjarhuga og lét fiðluna
kveina og minningarnar um leið. Geislar síðdegissólarinnar skinu inn
um dyrnar og vöfðu um hann tindrandi ljósi. Líkami hans lyftist líkt og
hann væri borinn af tónfallinu sem fingur hans leystu úr læðingi, og
hann stóð á tánum og ómarnir bárust upp í himininn.
Skyndilega braust tónaflóð fram, ósamstillt, reiðilegt. Flóðið fyllti
rakarastofuna og titraði þar í loftinu.
Hendur meistara Fínezas féllu niður með síðunum. I annarri hendi
hélt hann á boganum, í hinni á fiðlunni. Hann drúpti höfði, hvíthærður,
langur, gugginn, og hneigði sig hægt eins og hann þakkaði fyrir klappið
sem barst frá ósýnilegum áhorfendafjölda.
MANUEL DA FONSECA, fæddur 1911, var einn forvígismaður nýraunsæisins í
ljóðagerð, en ég valdi fremur dæmi um sagnagerð hans í þetta úrval, vegna þess að
hann færði hinn Ijóðræna streng inn í sagnagerð nýraunsæismannanna, hinn hálf-
brostna streng ætlunarverksins sem verður aldrei alveg að veruleika hversu miklu
raunsæi og rökhyggju sem beitt er við það að ná marki eða takmarkinu í lífinu. Sérhver
ósk mannsins og verk stendur á öndinni á hlaupum og hnígur loksins niður og
sameinast vonbrigðum lífsins, þjóðarinnar og draumsins, í fósturmoldinni.
Ljóð Fonseca eru hljóðlát vonbrigði andans manns sem býr í einhverju sveita-
þorpi eða við sjó. Hann hefur náttúruna allt í kringum sig, gjöfula og fagra, því að
náttúran er örlát jafnt í sól og regni og roki líka og kulda. Eitthvað vantar samt. Það
vantar manninn eða náttúruna í hann. Vegna þess að maðurinn er sífellt að reyna að
eignast hluti og gera sjálfan sig að hlutum, skapa hug sinn og hegðun í líki þess sem
hann hefur skapað sjálfur.
Þótt þessu sé þannig varið eru alltaf einhverjir menn sem fást kannski við það að
greiða hár manna og klippa, gera við skó eða hafa gengið geðveikinni á vald, horfið
inn í heim ofskynjananna og svo nefndra ranghugmynda, sem eru samanþjappaðar
raunverulegar hugmyndir og fráleitt rangar. Og þegar öllu er á botninn hvolft kýs
vitsmunamaðurinn og hinn skapandi maður að eyða dagsstund hjá slíku fólki fremur
en í hópi atvinnurekenda og verkalýðsforingja, sem eru tveir endar á sama skapti.
Fonseca finnur ekkert hlálegt í fari rakarans: miklu fremur finnur hann sjálfan sig í
honum og ljóðmátt saknaðarins og minninguna um það þegar maður var ungur og
átti drauma sem gátu kannski ræst.
Aldeia nova, Nýtt þorp (1942) er helsta verk Fonseca í óbundnu máli, og Ofogo e
as cinzas, Eldurinn og askan (1953). Heildarútgáfa á ljóðum hans kom út 1958.
Höfuðeinkenni hans í listinni er leitin að æskunni og endurheimt liðinnar tíðar,
þótt það kunni að hljóma andstætt nýraunsæi.
537