Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Síða 125

þéttast saman í einhverju tilteknu sögu-
legu augnabliki og geta þar orðið bak-
grunnur stjórnmálalegrar framvindu. En
tengslin milli hugmyndanna og athafna á
sviði stjórnmála eru ekki einhlít. Þess
vegna er óralangur vegur frá sveitalífs-
dýrkun til nasisma. Sveitalífsdýrkun var
ein af mörgum hugmyndum sem hent-
uðu vissum öflum á vissum tíma í pólit-
ísku baráttunni. Að þessu leyti get ég
alveg tekið undir með Hallberg að ekki
má blanda hugmyndinni sjálfri saman
við það hvernig hún er notuð (og mis-
notuð). Enda veit ég ekki til að ég hafi
blandað því tvennu neins staðar saman.
Og ég hef hvergi bendlað neinn við
stjórnmálahreyfingu nasista á röngum
forsendum, né hef ég heldur gefið neitt
þvílíkt í skyn. Orð PH um að ég fari
með dylgjur í því efni eru staðlausir
stafir.
Sósíalistinn Shaw var hrifinn af Ni-
etzsche, sósíalistinn Strindberg var það
sömuleiðis og átti skemmtileg bréfa-
skipti við hann, Brandes var líka hrifinn
af kenningum hans. Margir vinstrimenn
hérlendis dáðu kenningar Sigurðar Nor-
dal. Hliðstæður voru í stefnuskrám
kommúnista og nasista, og sú staðreynd
er vísbending um hve hlykkjóttir vegir
hugmynda og kenninga geta verið. Því
eins og allir vita bárust kommúnistar og
nasistar á banaspjót og voru mál-
svarar andstæðra og stríðandi afla. Eng-
inn ruglar þó nasista saman við
kommúnista út af því einu að báðir hafi
verið fylgjandi aukinni ríkisforsjá. Til að
hindra fjarstæðukenndan misskilning vil
ég taka skýrt fram að ég er ekki að reyna
að lýsa millistríðsárasósíalista ábyrga
fyrir ódæðum Hitlers. Ekkert er mér
fjær skapi.
I sjálfu sér þarf ekki að koma mönn-
um á óvart þótt Hitler hafi notað sér
Umsagnir um bækur
einhverjar af hugmyndum vinstrimanna:
sams konar leiki hafði Stalín áður leikið
þegar hann tók upp stefnumál trotskíista
eftir að hafa hreinsað þá út úr flokksfor-
ystunni. Það mundi vera býsna djörf og
nánast röng hugtakanotkun að nefna
Stalín trotskíista, þótt þessu hafi verið
svona varið. Almennt talað virðist regl-
an vera sú að aldrei hafa verið búnar til
svo mannúðlegar kenningar um eitt né
neitt, að útsjónarsömu hyski hafi verið
fyrirmunað að nota þær í sína þágu. En
hugmyndir verða ekki vondar af því
einu saman að lenda í höndum vondra
manna.
Ekki er minnsti vafi á því að ýmsar
hugmyndir Sigurðar Nordal og annarra
hamsúnista, sem ég nefni svo, voru svip-
aðar kenningum sem vinsælar voru
meðal nasista. Þær kenningar voru líka
útbreiddar á þessum árum, svo þetta ætti
ekki að koma neinum á óvart. Eg fann
mig þó knúinn til að taka skýrt fram í
ritgerð minni, að Sigurður Nordal og
Kristján Albertsson hafi, þrátt fyrir
skoðanir sínar á þriðja áratugnum, ekki
þróast í átt til nasisma. Þar hafði ég ekki
síst erlenda lesendur í huga, sem lítt
þekkja til mála hérlendis. PH bregst
ólmur við þessum orðum og segir
hneykslaður. „Eins og nasisminn hafi
nokkurn tíma verið hugsanlegur úrkost-
ur í augum þeirra!“ (bls. 448). Ég hef
stutt tilvitnunum að á þriðja áratugnum
efaðist Sigurður Nordal nokkuð um
ágæti lýðræðisins, hann var rammur
þjóðernissinni, hann vildi takmarka
frelsið, hann efaðist um ágæti skynsem-
innar og barnafræðslunnar, hann vildi
hafa harðar refsingar og hann dró kosti
framúrstefnulistar í efa. A hinn bóginn
hef ég hvorki sagt né gefið í skyn að SN
hafi verið nasisti á fjórða áratugnum
heldur þvert á móti tekið af tvímæli um
595