Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Side 128

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1984, Side 128
Tímarit Máls og menningar sókn mundi geta beinst að í sambandi við HKL, svo sem að kanna áhrif Strind- bergs, Tolstojs, Gorkís, Chaplins o. fl. á hann. Það er að sjálfsögðu upplagt verk- efni að kanna þetta allt saman og hefði sómt sér vel í bókum Hallbergs; en mín bók fjallar hins vegar ekki um þetta efni og átti aldrei að gera það. Hún beinist að máli sem ekki hafði verið rannsakað nægilega áður: innlenda menningarvett- vanginum á millistríðsárunum. Rannsókn á því efni var orðin tíma- bær. Þetta sést á því að tveir bókmennta- fræðingar auk mín hafa nýlega skrifað miklar lokaritgerðir á sama sviði, þeir Halldór Guðmundsson og Orn Olafs- son. Halldór málar að mínu áliti síst geðslegri mynd en ég af öfgakenndri íhaldssemi meðal höfunda þriðja ára- tugarins. Örn gerir m. a. grein fyrir hvernig margir íslenskir sósíalistar söðluðu um í menningarpólitík m. a. vegna áhrifa frá stalínisma og fóru til dæmis að styðja þjóðernisstefnu og sveitasælukenninguna sem þeir höfðu gagnrýnt áður. Af þessu sést að ég er ekki einn um þær skoðanir á tímabilinu sem PH telur fjarstæðukenndar. Skoð- anir Hallbergs byggjast á rannsóknum sem hann gerði fyrir um þrjátíu árum síðan. Það rýrir ekki bækur hans þótt menn líti öðrum augum á málin nú, enda voru þær vandað brautryðjandaverk. Baráttuskyldan I athugun minni á ritum Halldórs Lax- ness hef ég gefið gaum að pólitískum þáttum þeirra. I því samhengi er spurn- ingin um baráttuskyldu skálds mikils- vert atriði, og vil ég víkja hér að því nokkrum orðum, enda sýnist mér að þýðing þess hafi farið fram hjá andmæl- anda mínum. Sú hugmynd hjá Halldóri Laxness, sem kennd er við taóisma, birtist í verk- um hans í ýmsum myndum og frá fyrstu tíð. I því sambandi skiptir litlu máli nákvæmlega hvenær hann hafði fyrst spurnir af Bókinni um veginn. Þessi taó- ismi (sem ætti kannski að vera í gæsa- löppum hér) tengist hugmyndum um þolgæði, iðni, mannúð, góða meðferð á skepnum, óbeit á leikaraskap og þeirri trú að „fréttir sem komu úr síma var aldrei að marka“, svo vísað sé í orð sögumanns um ömmu sína í Heiman eg fór (22). Þessi orð tengjast mannshug- sjón skáldsins náið. Taóismi Halldórs er skyldur mvnd hans af ömmu sinni, Guðnýju Klængs- dóttur. Hugmyndin kemur annars víða fram, sem kunnugt er, t. d. í organistan- um í Atómstöðinni, í hugsjón Steins Elliða um starf í klaustri fjarri glaumi heimsins, í ömmu í Brekkukoti, í lífs- þreytu Arnalds eftir stofnun kaupfé- lagsins og í Hallberu í Sjálfstæðu fólki. í Sölku Völku birtist hugmyndin kannski skýrast í Steinunni gömlu í Mararbúð, og líkt sjónarmið kemur fram hjá Rúðu- kellíngunni í Gerplu sem kveður Þorgeir Hávarsson miklu kosta til, að fara langan veg frá heimkynnum sínum til að brenna hús og festa upp bændur sem hann veit engin deili á. I þessari manns- hugsjón felst friðsemi, elja og einhvers konar mannleg reisn sem gerir vond ytri kjör marklaus. Samkvæmt mínum skilningi er þessi hugsun Halldórs, sem ég kenni við taó- isma, aðferð hans til að glíma við spurn- inguna um baráttuskyldu („engage- ment“) skáldsins. I samanburði við Örn Ulfar er Ólafur Kárason taóisti. Sá taó- ismi sem boðar smælingjunum hlé- drægni og iðni er kannski lexían sem ráðamenn allra alda hafa reynt að kenna uppreisnargjörnum þegnum sínum. Slík- 598
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.