Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Síða 65

Um Völundarkviðu
Vissulega er hættulegt að sýna óaðgætni í samskiptum við álfa og þá
einnig affarasælast að blanda þeim ekki saman við dauðlega menn. Völund-
ur er þannig fjarri því að vera dæmigerð hetja einfaldlega vegna þess að hann
er ekki af þessum heimi.
Völundarkviða hefur ekki beint efnislegt samband við nein af hetju-
kvæðum, og er hann því sjálfur einangraðri frá glæstum köppum heldur en
til að mynda dvergurinn Reginn, sem var fóstri Sigurðar Fáfnisbana.
Þótt ýmis minni Völundarkviðu komi fyrir í hetjuljóðum Sæmundar
Eddu, er hún ekki úr þeirra flokki. Freistandi væri að bera kviðuna frekar
saman við goðakvæði því að hún minnir um margt á þann flokk ljóða.
Svanmeyjum hennar svipar að nokkru leyti til valkyrja Oðins (og þá
vitaskuld einnig Sigrúnar valkyrju Helga Hundingsbana). Aður er minnst á
gullið í Völuspá og auðfræði Hávamála. Auk þess hafa fræðimenn bent á að
í Völundarkviðu lendi aðalpersónan í harðræðum eða þrekraunum sem veiti
henni aukinn þrótt og minni það á pínslir Óðins bæði í Hávamálum og
Grímnismálum. Sá munur er þó á þessu tvennu, eins og prófessor Kaaren
Grimstad hefur bent á, að Óðinn tekur á sig sínar pínslir sjálfviljugur,
Völundur gerir það nauðugur. Völundur á hring sem líkist að nokkru leyti
Draupni. Völundur getur flogið eins og Óðinn og þannig mætti fleira til
tína. Þó er hann ekki af heimi þeirra goða sem rætt er um í Sæmundar Eddu.
Allt um það er kviðunni um hann fenginn réttur sess í þeirri bók eins og
getið var í upphafi þessa spjalls, en þar er hún milli Þrymskviðu og
Alvíssmála. I Þrymskviðu sofnar Þór og lætur stela frá sér hamrinum
Mjöllni meðan hann blundar, en nær honum þó aftur. I Alvíssmálum segir
frá dvergi sem þylur vísindi en dagar loks uppi við á iðju, og vissulega er
engin fjarstæða að leyfa álfi nábýli við dverg. Þó er Völundarkviða framar
öllu öðru hraður milliþáttur í Sæmundar Eddu, sem vísar bæði aftur til
goðakvæða og þá einnig til hetjuljóðanna sem á eftir henni koma, þótt um
bein efnisleg tengsl sé ekki að ræða milli kviðunnar sjálfrar og þeirra flokka.
Hins vegar er þar að finna, eins og fyrr segir, eitt höfuðtema Sæmundar
Eddu í heillegu listaverki, sem hefur bæði upphaf og endi, og þar sem sýn
gefur inn í veröld sem er nálægt því að vera miðja vega milli goðheims og
mannheims — veröld þar sem magnþrungið gæfuleysi er sveipað hjúp
ókennilegra töfra.
Nú um stund hefur verið dvalið utan þeirra marka sem textinn leyfir og
rætt lítillega um stöðu Völundarkviðu í því safni kvæða þar sem hún hefur
varðveist. Að lokum er rétt að athuga Völund sjálfan í örlítið víðara
samhengi. Alkunnugt er að allt frá miðöldum hafa menn séð svipmót með
sögum af Völundi smið og grískum goðsögnum. Hinn frægi hagleiks-guð
Hefaistos átti sér sögu sem að ýmsu leyti svipar til Völundarsögunnar.
55