Tímarit Máls og menningar - 01.02.1985, Blaðsíða 144

Tímarit Mál$ og menningar
sem höfundur dregur af þeim, virðast
mér hófsamlegar og eðlilegar. Ljóst virð-
ist vera að þessar rannsóknir, þó að stór-
fróðlegar og merkar séu, eru þess ekki
umkomnar að fræða mikið um eðli og
tilgang drauma, í því efni þarf að leita á
mið hugrænna kenninga.
Fyrirferðarmest er útlistun höfundar
á draumkenningu Freuds. Er það að
vonum, því að hún er upphaf og und-
irstaða flestra annarra kenninga, sem
síðar koma. Bersýnilegt er að dr. Matthí-
as hefur lagt mikla alúð við að kynna sér
kenningu Freuds sem best, svo og margt
af því, sem um hana hefur verið ritað.
Og þaulkunnugur er hann hinu mikla
draumariti Freuds (Die Traumdeutung),
sem þó er hvorki nein smásmíði né alltaf
áhlaupalestur. Vissulega er hægt að taka
undir margt í gagnrýni höfundar á þessa
kenningu. Hún er í mörgum tilvikum
vafasöm og í ýmsum öðrum alltof
þröng. Það væri auk þess undarlegt um
áttatíu ára gamla kenningu, ef hún væri
ekki á marga lund orðin úrelt.
Ég kann vel við hvern hátt höfundur
hefur á að reifa hverja kenninguna á
fætur annarri. f>ví sem gagnrýni stenst
hjá Freud er haldið eftir. Við þann
kjarna bætist það sem nýtilegt er hjá
Jung, Adler o. s. frv., uns úr verður að
lokum mjög verulega útvíkkuð „dynam-
ísk draumfræðikenning". Höfundur set-
ur hana að vísu aldrei beinlínis fram, þó
að lesa megi hana á milli lína. Enda vill
hann halda sem flestum leiðum opnum,
eins og varfærinna manna er siður, og
viðurkennir að margar gátur bíði úr-
lausnar. Um þetta farast honum sjálfum
svo orð í upphafi lokakaflans:
Margra leiða hefir verið leitað til að
skýra uppsprettu og eðli drauma og
hjá mörgum lærdómsfrömuði höfum
við leitað svara í undanfarandi
köflum. Enda þótt við höfum ekki
játast alfarið undir neina hinna
áminnstu kenninga, hafa þær opnað
okkur sýn frá ýmsum sjónarmiðum
inn í margbrotna gerð draumsins. I
þeirri trú hefi ég rakið meginþætti
þeirra og aðeins staldrað við, þegar
mér hefir sýnst leiðsögumaður minn
stefna í ófæru. Hverri nýrri leiðsögn
tók ég í þeirri von, að hún myndi
beina för minni áleiðis að markinu.
Hver og ein þeirra kenninga, sem ég
hefi reynt að kryfja til mergjar, er að
mínum dómi verðmætt framlag til
skilnings á flóknum ráðgátum
draumsins. Að vísu standa þær á mis-
jafnlega traustum grunni eða inn í
rannsóknina blandast oft annarlegar
skoðanir, ýmist af trúarlegum eða
hagrænum toga, eða þær missa
marks af öðrum sökum. Einmitt
þetta sýnir okkur, hversu heillandi
ráðgáta draumurinn er og upp á hve
margar sennilegar lausnir hún virðist
bjóða. En misræmið á milli kenninga
merkra draumarannsóknarmanna
bendir eindregið til þess, að leiðin að
einni algildri niðurstöðu muni enn
um hríð reynast bæði löng og villu-
gjörn (bls. 269).
Það virðist vera bjargföst trú höfund-
ar að draumar séu skilgetin afsprengi
mannlegrar vitundar. „Hvers konar
lífsreynsla, sem náði að gagntaka ein-
staklinginn, er síbúin að vekja honum
draum“ (bls. 273). „Draumar geta
sprottið af hvers konar reynslu, sem ein-
staklingurinn hefur orðið fyrir, hvort
sem er í kynnum við efnis- og samfélags-
legan raunveruleika eða hræringar í eigin
vitund og geðfari" (bls. 282). „Upp-
spretta og leiksvið draumsins er eigið
134