Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Síða 7

Adrepur
við þurfum að fá, sé það dýrt og fyrirhafnarsamt. Þetta sjónarmið birtist á
fróðlegan hátt í lesandabréfi í DV 14. febrúar síðastliðinn. Þar bendir Björn
nokkur Jónsson á að margir þjóðkunnir Islendingar hafi lagst gegn því að við
skildum við Dani og stofnuðum lýðveldi á meðan síðari heimsstyrjöldin stæði.
Síðan varpar hann fram þeirri skoðun að við hefðum ekki átt að slíta samband-
inu við Dani fyrr en einmitt nú, því að, eins og hann segir orðrétt:
A þessum tíma sem liðinn er hefði jarðvegurinn verið undirbúinn á allan
hátt, t.d. með verklegum framkvæmdum, vegagerð, jarðgangagerð, flugvalla-
gerð og öðru slíku sem við höfum ekki efni á að gera enn þann dag í dag.
Það sem Björn Jónsson boðar og utanríkisráðherra okkar gerir út á í flugvallar-
málinu er dæmigert viðhorf hjálendubúans. Það kemur að vísu fyrir að ný-
lenduþjóðir og aðrir hjálendumenn berjist fyrir sjálfstæði af frábærri einurð og
fórnfýsi. En hitt er miklu algengara þegar til lengri tíma er litið að hjálendu-
búinn einblíni á heimalandið og bíði þess að fá þörfum sínum fullnægt þaðan.
A 18. öld munu nærfellt allir íslendingar hafa verið þeirrar skoðunar að dönsk
einokunarverslun væri besti kosturinn í verslunarmálum okkar, og þegar menn
vildu fá betri verslun sendu þeir til Kaupmannahafnar frómar óskir um umbæt-
ur á einokunarversluninni.
A 19. öld hófu Islendingar svo að berjast fyrir sjálfstæði undan Dönum, af
mikilli bjartsýni og dirfsku. Sjálfstæðisbaráttunni lauk í raun með nokkurn
veginn fullum sigri okkar Islendinga árið 1918. Um leið hættu Danir að greiða
okkur árlegan styrk, sem raunar var löngu orðinn að smáaurum miðað við
þjóðarbúskap okkar sjálfra. Frá árunum í kringum 1918 og eftir það má víða
lesa staðhæfingar um að við íslendingar séum nú býsna gáfuð, dugleg og fram-
takssöm þjóð. Af því átti sýnilega að draga þá ályktun að við mundum ekki
eiga erfitt með að standa á eigin fótum, en eftir á sér maður að baki slíkra um-
mæla glitta í nagandi óvissu um hvort við getum það í raun og veru.
Svo gerðist það, í og eftir síðari heimsstyrjöld, að við slitum öll stjórnskip-
unartengsl við Dani, en Bandaríkjamenn fóru að sýna áhuga á hernaðaraðstöðu
hér. Fjöldi Islendinga tók þessum nýja verndara feginshendi af því að hann
virtist fylla tómarúm sem Danir hefðu skilið eftir. Síðan hefur hjálenduhugsun-
arháttur okkar snúist mest um Bandaríkjamenn. En hann stafar ekki af tilvist
eða ríkidæmi Bandaríkjanna, ekki heldur af hagsmunum þeirra hér. Það sýnir
til dæmis lesandabréf Björns Jónssonar, sem ég vitnaði til áðan. Og ef vel er að
gáð er þessi hugsunarháttur til út um allt þjóðlífið. I minni stofnun, Háskóla
Islands, birtist hann til dæmis í því að nágrannaþjóðir okkar á Norðurlöndum
hafa sendikennara hjá okkur og greiða megnið af launum þeirra. Við höfum
líka nokkra sendikennara hjá þeim, en þeir greiða næstum öll eða öll laun
þeirra. Við þiggjum en leggjum svotil ekkert fram í staðinn.
133