Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 39

„Tíminn“ í listaverkinu
veldan hátt; á sama hátt og hægt er að læra að semja tónverk eða mála
mynd) mæla höfundar verk sín með einhvers konar skeiðklukku eða tíma-
skyni sem mælir af taminni og þjálfaðri eðlisávísun hvern atburð, lit eða
tón með tilliti til heildar verksins sem unnið er að. Hvert atriði er látið vara
í ákveðinn tíma. Það er kannski aðeins í þessu atriði sem listamaðurinn tek-
ur raunverulegt tillit til njótandans, lesenda eða áheyrenda. Osjálfrátt
hyggur hann að athygli þeirra, hvað sé hægt að leggja mikið á hana hverju
sinni, um leið og hann ákveður jafnvægi verksins, sem kann að vera í ójafn-
vægi samkvæmt vog viðtekins smekks á hverjum tíma, en er í jafnvægi og
samræmi við það fagurfræðilega mat eða samvisku sem hefur yfirhöndina í
huga listamannsins meðan samið er. Að öðru leyti tekur listamaðurinn
venjulega ekkert tillit til njótenda verka sinna. Njótandinn er samt þáttur í
verkinu eða öllu heldur sú heild sem er fyrir utan það, og verkið beinist
einvörðungu að henni í lokin, vegna þess að það er hann sem semur það
endanlega fyrir sig og kannski aðra, hvað sem höfundurinn kann að segja
eða álíta.
Jafnvel listamenn sem rjúfa viðtekinn söguþráð, fegurðarsmekk eða
brjóta form og viðurkennda byggingu listgreinar sinnar, hugsa og semja
listaverk sín í vissum „skeiðum“ sem eru háð tímalend frásagnar, magni lit-
anna og hljómi tónanna. Framúrstefnumenn eru ekki undanskildir eða
lausir frá oki „tímans" í listum.
Setjum sem svo að verk sé af sömu lengd og áður:
Nr. 5
Ef þessi lína merkir skáldverk lætur enginn rithöfundur (eða fáir) einn
atburð ná yfir hana alla, ekki einu sinni yfir meginhluta hennar. Ef lista-
maður gerði það, t.d. til þess að ógna viðurkenndu jafnvægi og smekk, þá
léti hann atburðina sem á eftir kæmu, þótt þeir kynnu að virðast smáir og
léttvægir, vera svo þung- eða mikilvæga að þeir gætu „vegið“ á móti langa
atburðinum. Sama regla gildir jafnvel í verkum sem leggja sig í framkróka
við að forðast jafnvægi „tímans“, eins og þau listaverk sem eru unnin undir
áhrifum frá fagurfræði stjórnleysisstefnunnar. Öjafnvægi eða mótsögnum
er beitt með einhverju því móti sem kemur á jafnvægi þótt það kunni að
vera „ójafnvægi". Þetta er eitthvað svipað því sem felst í þeirri þversögn að
helsta skemmtun Islendinga er sú að láta sér leiðast og dagleg ánœgja þeirra
er látlaus óánægja.
Listamenn eru misjafnlega leiknir við að leika sér að hrynjandi formum,
sem rísa engu að síður, eða það að láta eitt skeið spanna yfir meginpart
165