Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 36

Tímarit Máls og menningar
gerð þess sé eða efni. Aðrir halda því kannski fram að hvaðeina sé listaverk
sem einhver segir að sé slíkt, og það þurfi enga kunnáttumenn til leiðsagnar
því. En haldbesta skýringin, að mínu viti, er sú að listaverk sé eitthvað
ákveðið sem hefur öðlast eðli sitt af því að það hefur verið gert að tíma sem
hefur verið fangaður á meðvitaðan hátt af einum eða fleiri lifandi einstakl-
ingum og færður með stílvilja annað hvort í nótur, innfyrir útlínur í lit, í
línur eða t.a.m. ákveðinn blaðsíðufjölda. Allt þetta afmarkar „efnislega
lengd“ listaverksins og er hin eina óyggjandi stærð þess, áður en það nær til
annarra (lesenda, hlustenda, áhorfenda) en þess eða þeirra sem gengu frá
því í áðurnefndum formum.
I raun og veru er nóg að skilgreina tímann með því að segja að hann sé
birta eða ljós, vegna þess að ljósið leiðir alltaf af sér hreyfingu. En við skul-
um ímynda okkur málverk sem er 40x40 sm að stærð, að ritverk sé 250
síður að lengd og hægt sé að lesa það á X klukkustundum, og tónverk sem
tekur tuttugu mínútur í flutningi. En stærð, lengd og flutningur þessara
listaverka er ekki nema ytra form hins raunverulega tíma þeirra. Innsti tím-
inn er birtan sem stafar frá formunum, litunum, hljómunum sem berast frá
nótunum og þau áhrif sem atburðirnir í ritverkinu kunna að skilja eftir í
huga þess sem nýtur þess.
Menn skynja með ýmsu móti tímann sem stafar frá litunum, og einnig
fer það hverju sinni eftir því hvernig birtan er sem fellur á þá, vegna þess að
allir litir eru sem tunglið gagnvart sólu: án birtu frá henni eru þeir dauðir
hnettir. En yfir höfuð er sá tími magnaðri sem stafar frá dimmum flötum
en ljósum, vegna þess að flæðið er kyrrara frá dökku en ljósu.
Sérhver listamaður setur verk sín saman samkvæmt þessum eiginleikum.
í málaralistinni hefur þetta verið gjarna kallað samleikur birtu og dimmu
eða leikur ljóss og skugga. Þá eru nefndir eiginleikar taldir vera andstæður,
þrátt fyrir „leikinn".
Eg veit ekki með vissu hvort skynjun á leik ljóss og skugga, sé eitthvað
breytileg eftir því hvar menn búa á jarðarkringlunni. Samt býst ég við að
þeir sem búa við miðbaug hljóti að skynja betur skörp skil ljóss og skugga
en maður sem býr í norðurálfu, þar sem birtan er dreifðari: það morgnar
hægt og kvöldar seint. En víst er að íslendingum er illa við svartan lit, enda
er hann fátíður í málverkum íslenskra listamanna, jafnvel þótt landið sé að
miklu leyti svart eða í dökkum lit fremur en ljósum. Með þessu móti af-
neita íslenskir listamenn í list sinni litnum á efninu sem er undir fótum
þeirra, í augum þeirra, vegna þess að hann minnir þá eflaust á langar vetrar-
nætur, nætur sem eru engu að síður að miklu leyti dagur, þótt dimmur sé,
ef farið er eftir þeim tíma sem klukkan mælir og skipt er í dægur. Það að
forðast liti umhverfisins er flótti inn í liti óskhyggjunnar og tíma draums-
162