Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 128

Tímarit Máls og menningar
um sem þó voru ekki framkvæmdar að neinu marki fyrr en þúsund árum
seinna.
Vinnufólksskortur keyrði hinsvegar um þverbak eftir að Svartidauði reið
yfir um miðja 14. öld. Við þá plágu fækkaði fólki í Evrópu um nær því
40% á seinni hluta 14. aldar. Og hundrað árum síðar hafði mannfjöldinn
enn ekki náð sömu tölu og um 1300. Þá er það líka í lok 15. aldar sem páfi
lætur höggið ríða: Það þurfti að gera konurnar að barneignamaskínum svo
að kirkjan og aðrir stórjarðeigendur og stríðsforingjar gætu loks fengið
nægilegt vinnuafl og fallbyssufóður í stað þrælanna sem einu sinni höfðu
sífellt bæst við frá skattlöndum Rómverja.
Urkynjun galdrafársins
Það virðist hafa tekið um það bil hálfa aðra öld eða svosem fimm kynslóðir
að útrýma hinum klóku konum og körlum og þar með kunnáttu í getnað-
arvörnum og öðrum takmörkunum barneigna. En þá virðist galdrafárið
fara að taka á sig aðrar myndir og beinast gegn allskonar persónum, enda
þá af margvíslegum hvötum runnið: persónulegri heiftrækni, ágirnd, af-
brýðisemi, pólitískum fjandskap og hreinu ofsóknarbrjálæði.
Það er í þeirri lokamynd, sem galdrafárið berst um síðir til Islands og við
könnumst helst við það. Um þetta síðasta stig galdraofsókna eru eðlilega til
flestar skráðar heimildir í allri Evrópu. Af þeim sökum hafa menn skiljan-
lega getað kannað þetta stig rækilegast. Það hefur því ranglega verið talið
sönnust mynd galdrafársins, enda ber þar enn meir en endranær á furðuleg-
um atvikum og lýsingum. Um það eigum við Islendingar greinagóða heim-
ild sem er Píslarsaga Jóns Magnússonar þumlungs.181
En um það leyti eða seint á 17. öld fóru einmitt ýmsir valdsmenn eða
málpípur þeirra úti í Evrópu að snúast gegn galdrabrennum þótt enn væri
hamrað á andstöðu við alla takmörkun barneigna. Enda höfðu galdra-
brennur þá fyrir löngu þjónað tilgangi sínum.19)
Nú fjölgaði vinnufólki hindrunarlítið, nema af völdum sjúkdóma og
hungurs. Ungbarnadauði jókst að vísu um allan helming en samt fjölgaði
fólki í sífellu eins og sést á mannfjöldatöflum. Mikill hluti barna ólst því
upp í sárri örbirgð og helsta lífsvonin varð sú að sætta sig við vinnu-
þrælkun. Konur höfðu það ekki lengur á valdi sínu að ákveða sjálfar fjölda
þeirra barna, sem þær vildu fæða og ala upp.3 Að þessu leyti var vissulega
verið að brjóta niður sjálfsákvörðunarrétt kvenna. En sú kúgun bitnaði á
öllum vinnulýðnum - af báðum kynjum.
254