Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
göngumaður, að því að elskendurnir fái að njótast. Slíkt hlutverk er ekki
með öllu óþekkt í fabliaux.
I þessum frásögnum örlar hvergi á berorðum lýsingum um nákvæm
kynni elskenda — þeir fá að njótast, en af samleik þeirra hendum við engin
tíðindi, eins og almennast er í hinum frönsku gamansögum. Hið sama gild-
ir um dæmisögurnar úr Disciplina clericalis. Það er að vísu ekki vitað hve-
nær sögusafn Petrusar var þýtt; sennilegt er að það hafi verið til í fleiri en
einni þýðingu og Jón biskup Halldórsson eða aðrir predikarabræður stuðl-
að að útbreiðslu þess á fyrri hluta 14. aldar.19 Þar sem minnst er á sambúð
karls og konu í því og svipuðum dæmisögum er lítið um smásmugulegar
lýsingar á samlífi, en frásögnin oft fjandsamleg konum og nær undan-
tekningarlaust hefnist eljurum fyrir iðju sína.
Alíslenskar frásögur sem fjalla um samskipti kynjanna eru ekki margorð-
ar um ástina. Fólkið hittist — þeim varð margt hjalað og eftir það gerist
fátt þeirra í milli sem haft er á orði; lesandinn verður sjálfur að skilja og
skapa framhaldið. Sárasjaldan er vísað beint til leikvangs. Fræg eru t. d.
þessi orðaskipti í Njáls sögu um skilnað Hrúts og Gunnhildar: 20
Hún tók höndum um háls honum og kyssti hann og mælti: „Ef eg á svo
mikið vald á þér sem eg ætla, þá legg eg það á við þig að þú megir engri mun-
úð fram koma við þá konu er þú ætlar þér á Islandi að eiga, en fremja skalt
þú mega við aðrar konur vilja þinn“ (Brennu-Njáls saga, Islendinga sögur I,
131).
Síðar í sögunni þegar Unnur segir föður sínum frá samskiptum sínum og
Hrúts, yrkir hún fyrst vísu, en segir svo: „Þegar hann kemur við mig þá er
hörund hans svo mikið að hann má ekki eftirlæti hafa við mig“ (tilv. rit,
133). Sveinar þeir sem skopast að Hrúti nota sögnina serða: „Eg skal þér
Mörður vera og stefna þér af konunni og finna það til foráttu að þú hafir
eigi sorðið hana“ (tilv. rit, 135), en í tveimur handritum sögunnar, Skafin-
skinnu (GKS 2868 4to) og Gráskinnu (GKS 2870 4to), stendur eigi knafað
hana. Fyrra sagnorðið virðist vera hlutlaust en algengasta orðasambandið
um sambúð karls og konu: voru þeirra samfarar góðar er tvírætt, táknar
bæði andlegar og líkamlegar samvistir. Orðið hörund má telja til skraut-
hvarfa, en það er líklegast þýðingarlán úr lat. caro (hold, kjöt), og þekkist
nær eingöngu í klerkaritum. Ég notaði t. d. hér í upphafi mjög klerklegt
orð, hörundarhungur.
Berorðar lýsingar á sambandi kynjanna eru ekki til í Islendinga sögum.
Astin berst með sól og sunnanvindi á Norðurlandi en syðra talast karl og
kona við á lækjarbakka í skjóli við hamravegg. Og sé litið á þorrann af
forníslenskum lausamálsbókmenntum þá er svo að sjá að þessi efni hafi
214