Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 87

Hugleibingar um horfna hókmenntagrein
Bédier og Nykrog töldu báðir að fabliaux væru franskar að uppruna.
Það er þó umdeilt. I latneskum gleðileikum miðalda bregður fyrir svipuðu
frásagnarefni og á því er m. a. tæpt í Carmina Burana. Þar að auki þekkjast
slíkar frásagnir með öðrum þjóðum; Indverjar eiga t. d. slíkar sögur og
skammt er síðan að fræðimenn töldu að franskar fabliaux væru þaðan
runnar sem og annað ævintýraefni. Fræg er líka Svarta Dekameron sem
segir frá erótískum uppákomum meðal blámanna í Afríku." Með öðrum
orðum sagt: gamansögur svipaðar hinum frönsku fabliaux hafa þekkst með
öðrum þjóðum.12 Alíslenskar fabliaux er hvergi að finna - aðeins fáeinum
minnum bregður fyrir, t. d. í Þrymskviðu, þegar Þór og Loki aka „tvö“
saman til jötunheima.
I öðrum bókmenntagreinum, eins og t. d. í ljóðsögum um riddara og
strengleikjum, koma fyrir minni sem algengust eru í fabliaux. Af þessum
bókmenntum kunna þrjú verk að hafa haft áhrif hér á landi; eitt er ljóðsag-
an um Tristram og Isönd, annað gleðileikurinn um Pampbilus og Galatbeu,
en hið þriðja er Disciplina clericalis sem er safn dæmisagna eftir spænskan
Gyðing, Petrus Alfonsi (d. um 1140).
Tristrams saga, eins og hún er varðveitt nú, er líklega 14. aldar verk. Það
kann að vera að hún hafi verið þýdd fyrr, í stjórnartíð Hákonar gamla
(d. 1263), en sú gerð er ekki lengur til.13 I svo alvarlegri ástarsögu leynist
efni sem á rætur sínar að rekja til franskra gamansagna.14 Eg vil þar sérstak-
lega nefna 54. og 55. kafla sögunnar þar sem elskendurnir reyna að blekkja
Mark konung sem hefur fengið pata af að þau hittast á laun og lætur njósna
um þau. Hann fær illan dverg til að dreifa hveiti á gólfið í herberginu þar
sem þau sofa öll þrjú, til þess að „sjá skyldi mega fótspor Tristrams í flúr-
unum ef hann gengi til drottningar" (98, 150).15 Öllu fyndnari er 58. kafli
þar sem Tristram í dularbúningi pílagríms fellur á drottningu ofan eftir að
hann hefur borið hana yfir straumsvað nokkurt. Isönd hefur þar þessi orð
um:
„Nú, er það undur,“ kvað Isönd, „þó að pílagrímurinn vildi leika sér og
þreifa um hvítu lær mín? En nú má eg með öngum kosti þann eið vinna að
ekki hafi þar annar legið en konungurinn" (103, 157).
Styttri saga af ástum Tristrams og Isöndar er einnig í strengleiknum
Chievrefoil eftir Marie de France. I norrænni þýðingu nefnist hann Geitar-
lauf.16 Þar koma fyrir sömu minni og í Tristrams sögu en nokkuð er frá-
brugðið hvernig sagt er frá leynilegum fundum elskendanna.17
Sagan af Pamphilus og Galatheu er minna þekkt og vafasamt að hún hafi
nokkurn tíma verið kunn hér á landi á miðöldum, en hún hefur varðveist í
gamalli norskri þýðingu, líklega frá 13. öld.18 Þar stuðlar túlkur, þ. e. milli-
213