Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
EMJ er hallur undir niðurröðun Landnámu og vill að sögum sé raðað eftir
sögusviði. Hann telur engin „skynsamleg rök fyrir þeirri niðurröðun sagnanna
sem höfð er í útgáfunni“(123) og heldur að það gæti vafist fyrir „ýmsum, hvað
átt sé við með því að sögunum sé „raðað í stafrófsröð“.“ Honum kemur fyrst í
hug að átt sé við niðurröðun eftir upphafi hverrar sögu, á svipaðan hátt og þeg-
ar miðaldatextum er raðað eftir upphafslínum þeirra (incipit). Það er vitaskuld
einsog hver annar útúrsnúningur enda vefst það ekki fyrir sæmilega skynsömu
fólki að finna kvæði í ljóðasafni eða fletta upp í símaskránni. EMJ bendir rétti-
lega á að þessir titlar séu ekki frá höfundum sagnanna komnir heldur hafi þeir
miklu fremur mótast af langri hefð sem raunar sé stundum „hikandi". En hefð
er það nú samt og það vefst hvorki fyrir Bjarna Einarssyni að kalla útgáfu sína
„Hallfreðar sögu" né fyrir áhugamanni um vandræðaskáldið að finna sögu
hans í útgáfu okkar. Hvað hártoganir EMJ um heitið á sögu Njáls á Bergþórs-
hvoli og sona hans varðar má benda honum á að sögunni lýkur í mörgum
handritum á þessum orðum: „Og lúkum vér þar Brennu-Njáls sögu.“
EMJ segir að þessi niðurröðun sé hvorki vísindaleg né „frelsun undan ein-
hverjum kreddum fræðimanna, þótt ferhyrnings-eygðum tölvualdarmönnum
kunni að sýnast svo.“(123) Hér er því til að svara, séum við þessir skjáeygðu
tölvualdarmenn, að það stóð aldrei til að niðurröðunin hefði vísindalegt gildi í
sjálfu sér eða frelsaði fólk undan kreddum fræðimanna; þar þarf meira til en
stafrófið enda þótt við getum verið EMJ sammála um nauðsyn þess að frelsa
fólk undan kreddum. Þetta er aðeins, einsog sagði hér að framan, hentug að-
ferð og flýtir mjög fyrir þeim sem leitar að ákveðinni sögu. En EMJ vill töfra
fram sem flesta úlfalda úr þessari mýflugu:
Þessi niðurröðun útgáfunnar er sem sé ekki vísindaleg og hún getur ekki tal-
ist hlutlaus heldur: hún býður lesandanum að skoða hverja sögu sér sem ein-
angrað fyrirbæri, en það er mjög takmarkaður lestur. (123)
Burtséð frá því að við skiljum ekki alveg hvað EMJ á við með „takmörkuðum
lestri" þá gleymir hann kortunum sem minnst var á hér að framan og gagnast
áhugafólki um samband sagna og staðhátta. Og hann virðist rugla saman orð-
unum „niðurröðun" og „lestrarröð" fyrir utan að líta á lesara sem viljalaus
verkfæri í höndum þeirra sem senda bækurnar frá sér; nauðung knýr þá til að
lesa Bárðar sögu á eftir Bandamanna sögu og Svarfdæla sögu á eftir Reykdæla
sögu. Og þá gæti veröldin orðið flókin: sá sem ætlar að lesa Opinberun Jó-
hannesar í Biblíunni þyrfti að lesa allt Gamla testamentið fyrst, því næst Nýja
testamentið uns hún birtist loksins eftir hartnær 1300 blaðsíður. Það verður
með engu móti séð að stafrófsröðin feli í sér fyrirskipun til lesanda um ákveð-
inn og einn lestrarhátt; þaðan af síður býr að baki henni lævís hugmyndafræði
eða bókmenntaleg þröngsýni; sú eina hugmyndafræði sem lýsir af þessari röð-
un er kannski að sögurnar megi lesa og túlka á margvíslegan hátt, og ekki bara
146