Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Page 41

„Tíminn“ í listaverkinu
aði uppgangstími andatrúarinnar óspart þessa nýju tækni, til þess að sanna
eitt og annað á andlega sviðinu. A hreyfðri mynd af manni sáust bæði hann
og „fylgjan hans“.
Ljósasta dæmið um mikilvægi tímans og alræði hans er að finna í þeim
listgreinum sem urðu til eða spruttu upp úr tækniframförunum í lok síð-
ustu aldar. Hér á ég við ljósmyndalistina og kvikmyndalistina, einu list-
greinarnar sem ekki er hægt að stunda án útbúnaðar og tækja. Hugmynd
getur hver maður búið til, en ljósmynd eða kvikmynd getur enginn tekið
eða gert án vélar.
Bæði ljósmyndin og kvikmyndin hafa mældan tíma að hreyfiafli og höf-
uðatriði sínu. Á honum byggist formið og efnið: birtunni sem hleypt er
inn um ljósop myndavélarinnar. Allar kvikmyndir eru byggðar á mynd-
skeiðum, á röð atriða sem ná yfir ákveðinn tíma. Með því að kvikmynda-
listin er í ríkara mæli en aðrar listir „ætluð öðrum“, og helst fjöldanum
(vegna þess hvað hún er dýr í framleiðslu er hún háðari verslun en aðrar
listgreinar), þá er hvert skeið mælt út beinlínis með það í huga hvað sé hægt
að halda athygli áhorfenda lengi vakandi án þess að þeir eða augað þreytist
og hæfileiki þeirra til að sjá og halda samhengi glatist, þeir þreytist og missi
áhuga á efninu. Til að mynda máttu meira að segja kossar leikaranna ekki
vera of langir, ekki bara af siðferðisástæðum heldur mátti ekki gera áhorf-
andann of órólegan með löngu „skeiði". Til voru ákveðnar reglur um það
hvað „tími“ kossa í kvikmynd mætti vera langur. I raunverulegu eðli kvik-
myndalistarinnar og forsendunum fyrir henni sést glögglega ofurvald birtu
og tíma.
I síðustu listgreinunum sem hafa verið viðurkenndar sem list og eru
byggðar á vélrænni tækni kemur ekkert nýtt fram sem hefur ekki verið al-
kunna í þeim listgreinum öðrum sem hafa verið samofnar athöfn mannsins
líklega frá upphafi, en vegna þess hvað þær eru takmarkaðar hafa viss atriði
úr upprunalegu listgreinunum, eins og birta, hreyfing og tími, verið ein-
angruð og gerð auðsæ. Á sama hátt og vísindin hafa leitt í ljós ýmis atriði
mannsins sem enginn kom auga á áður og voru leynd, vegna þess að
mannsaugað sá þau ekki.
Það er þess vegna að í kvikmynda- og ljósmyndalistinni ríkir hið algera:
Verði ljós! - ljósið sem ég gat um í upphafi: ljósið sem skapar hreyfingu og
tíma. Eftir að þessar listgreinar voru uppgötvaðar höfum við áttað okkur
enn betur en áður á eðli „tímans“ í listum yfir höfuð, að því viðbættu að
mynd í kvikmynd er hverful eins og mynd í spegli eða mynd í huga manns.
Henni er varpað á tjald og hægt er að nema hana burt án þess að hún skilji
nokkuð eftir sig fremur en mynd í spegli. Tími listaverksins og það sjálft
167