Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Qupperneq 51

Skdldið eina!
Hugsjóna- og trúmaðurinn Tómas Sæmundsson hefði seint skrifað undir
svo róttæka og fullkomlega fagurfræðilega lífssýn.
I öðru lagi gagnrýnir Jónas Sigurð og rímur hans fyrir skort á frumleika
og skáldlegum innbhestri. Það er athyglisvert að Jónas sér ekkert athuga-
vert við að Sigurður sæki allt sitt yrkisefni í aðrar bókmenntir. Það er ekk-
ert að „metatextum“ í augum Jónasar Hallgrímssonar. „Frumleika“-hugtak
hans á aðeins við um meðferð, úrvinnslu efnisins, þá endursköpun sem
varpi nýju ljósi á efnið. Ef Sigurður hefði valið „eftirtektarvert" (20) efni
sem lýsti mannlífinu „eins og það er eða gjæti verið, og síndi lesandanum
sálir þeirra manna, sem hún (þ.e. ríman) talar um, og ljeti það vera þess
konar sálir, sem til nokkurs væri að þekkja“ (20) - þá hefðu rímurnar sem
eru bara lélegt handverk, getað orðið innblásinn skáldskapur.
Höfundi Tristrans rímna er því auðsjáanlega sök á því gjefandi, að hann valdi
slíkt efni; það lísir frábærlegu „smekkleisi“ og tilfinningaleisi á því, hvað
skáldlegt sje; og þetta atvik gjefur undir eins illann grun á, að hann sje ekkji
gjæddur neinum verulegum skáldskaparanda, eða þá, að minnsta kosti, að
öbl sálarinnar sjeu of illa vanin, og vitið of lítið, til að kannast við þennan
anda og stjórna honum rjettilega. (22)
Hér blandast rómantískar hugmyndir um skáldið sem sjáanda, gæddan
hæfileika til að taka á móti guðlegum innblæstri, og hugmyndir klassíkur-
ínnar um að reglur skáldskaparins sé hægt - og eigi - að læra til að þroska
skáldskapar„smekk“ sinn og tilfinningu fyrir hinu fagra. Bæði sjónarmiðin
eru síðan virk í síðasta hluta ritdómsins um málfar rímnanna.
Jónas gagnrýnir Sigurð fyrir vanhugsaða og tilfinningalausa málnotkun.
Umræðan um mál rímnanna er harðorðasti hluti ritdómsins og þar má sjá
kröfu klassisismans um skýrleika, rökvísi og nákvæmni í orðavali. Þar má
einnig sjá aðrar og óskýrari kröfur um skáldlegar nýsmíðar, myndvísi og
tilfinningu fyrir eigindum málsins. Það er beðið um íslenskt Ijóðmál sem
rjúfi allan sjálfvirkan skilning, mál sem beri fram og beri í sér nýja veru-
leikasýn. Og um þetta síðasta snýst ritdómur Jónasar Hallgrímssonar í
raun.
I formála 4. heftisins af Fjölni 1838 er gagnrýni á þrjú fyrri heftin svarað,
þar er Tómas víðs fjarri og fagurfræðileg sjónarmið alls ráðandi. í löngu
tnáli til varnar Ævintýri af Eggerti glóa berst talið að ættjarðarást sem
(réttilega) er talin nýuppgötvuð: „Enn núna um aldamótin . . . fóru flestar
þjóðir í Norðurálfunni, að sinna meir ættjörðum sínum. . .“(11) Ættjarðar-
ástin, segir síðan, varð til að þjóðirnar gátu hrundið af sér ofsóknum og
valdabrölti að utan og menn gerðu sér grein fyrir hinu pólitíska afli sem í

tmm iv
177